گرمی نیوز

گرمی نیوز:

آشیق حیوانین آرخا قیچیندا اولان بیر تیكه سوموك‌دور. ساغ قیچیندا اولان، ساغ آشیق، سول قیچیندا اولان ایسه سولاق آشیق آدلانیر. آشیغین آلتی اوزو وار، ایكی اوزو یاستی‌دیر، ایكی اوزو دیك، ایكی اوزو لاپ دیك. یاستی اوزلری‌نین بیر اوزو بیر آز ایچه‌ری باتیب جیك آدلانیر. او بیری اوزو بیر آز گؤیه قالخیب بؤك آدلانیر. ایكی دیك اوزلری‌نین بیر اوزو بیر آز ایچه‌ری باتیب آوچی آدلانیر او بیری اوزو كی بیر آز هاماردیر تووخان (توغخان) آدلانیر. قالان ایكی دیك باش‌لاری ایسه بیری جیك‌اومبا بیری بؤك‌اومبا آدلانیر. بو سوموك كئچی و قویوندا اینجه اولدغونا گؤره آشیق اویون‌لاریندا اونلاردان استفاده اولونور. ساغلام و ایری (بؤیوك) آشیغا سایتل‌آاشیق، جیك‌اومبا یانینین بیر قانادی سینان آشیغا تیمیكی‌پارا، تووخان و آوچی اوزلری یئییلن آشیغا تیلان، قوزو آشیغینا و گؤركمی بالاجا اولان آشیغا جگه/جگه‌جیلدیر، اونداندا بیر آز بالاجا و یونگولونه پیوان آشیق دئییلیر.

بیزیم دؤنمده آشیق‌دان بیر اویونجاق كیمی استفاده ائدیرلر. بونو اونا گؤره دئدیم كی بو یان‌لاردا یئرآلتی اسكی قبیرلرده (گووورقبیرینده) توپا شكیلده بو آشیق‌لاردان تاپیلیر. آرا –سیرا اكین یئرلرین‌دن تاپیلان بو آشیق‌لار، كئچمیش چاغ‌لاردا، یاشامین نَیینه‌سه گركجه (ملزمه) اولدوغونو گؤستریر.

"موغان بؤلگه‌سینده یئر آلتین‌دان (گووور قبیرین‌دن) چیخان اویون آشیق‌لارینین نیه مزارلاردان چیخماسی حاقدا دئمه‌لییم كی: موغان منطقه‌سی چوخ اسكی تاریخه مالیك‌دیر. و چوخ اسكی مدنیت‌لر بو منطقه‌ده قورولموش‌دور. گؤرونور كی، هله زرتوشت دینین‌دن داها اؤنجه‌كی آذربایجاندا یاشایان اینسان‌لار اؤلن‌دن سونرا باشقا بیر دونیادا یاشاما‌لارینا اینانیرمیش‌لار. اونا گؤره بو دونیادا اینسانین یاشامینا لازیم اولان اشیا‌لاری اؤلن آدامین مزارینا و اونون یانینا قویورموش‌لار كی، او بیری دونیادا یئنه بو اشیا‌لاردان فایدالانسین.

او زامان اؤلن اوشاق‌لارین مزاریندا باشقا ملزمه‌لرله یاناشی، اویون آشیغی دا تاپیلیر كی، گؤرونور  اونلار اینانیرمیش‌لار ایكینجی دونیادا بو اوشاق او آشیق‌لارلا اوینایا‌جاق. حتی اویون آشیغینا چوخ علاقه‌لی اولان بؤیوك آدامین مزارین‌دان دا آشیق تاپیلا بیلر.

البتده معلوم اولور كی، حتی زرتوشت پیغمبر اگر آذربایجان‌دان دا باش قالدیرمیش اولسا بئله، آذربایجاندا اونون طرفداری اولسا دا چوخ آز ایمیش و آذربایجان‌لی‌لار حتی هخامنیشی (اهمنی‌لر) و ساسانی دؤنمینده ده اسكی و یئرلی شومئر-ایلام-ماننا تورك‌لر و حتی گؤیتورك‌لر اینانج‌لارینا اینانمیش و اؤلولرینی یئر آلتیندا دفن ائدیرمیش و اونلارین یانینا لازیم اولان یاشام اشیا‌لاری قویورموش‌لار. یوخسا زرتوشت دینینده اؤلولری تورپاقدا دفن ائتمزدی‌لر. بلكه اؤلونو اوجا تپه باشیندا قویارمیش‌لار كی، قوش‌لار یئسین.

اونا گؤره زرتوشت دینینه اینانان‌لارین یئر آلتین‌دان و اینسان مزارین‌دان چیخان یئر آلتی اشیا‌لاری و آرخاییك اثرلری اصلا یوخ‌دور."(مهندس حسن راشدی)

آشیق اویونو اسكی‌دن بری تورك توپلولوق‌لاریندا اوینانیلیر. اوغوز ائلی‌نین باشخانی باییندیرخان، رسم اولا‌راق بوغا ایله بوغرا دؤیوش‌دورنده "دیرسه‌خان اوغلانجیغی، اوچ داخی اوردو اوشاغی میداندا آشوق اوینارلاردی"(1- س34 ) . دئمه‌لی بو اویون اسكی چاغ‌لاردا اولدوغو اوچون بیزیم اؤروشون چوخ یئرلرین‌دن یئر آلتین‌دان توپا بیچیمده آشیق تاپیلیر. آرتیرمالیام كی، دده‌قورقود كیتابینین یازییا آلینما تاریخی مین ایله یاخین اولسا دا اوندا اولان باشا گلدی‌لر (بوی‌لار) مین ایلدن چوخ قاباق‌لاری گؤستریر، بو دا آشیق اویونونون بورا‌لاردا لاپ اسكی چاغ‌لاردان قالماسینین بیر بلیرتی‌سی‌دیر.

 

آشیغین اویون‌لاری:

 

-اوچَم

اوچ دنه سایتَل آشیق سئچیلیر. اویون‌چولار دؤوره اوتورورلار، ایكی قاریش بویوندا دایره (چمبر) شكلینده‌ده جیز (ائوده خالچا،كیلیم و یاخود هانسی آلتا سریله‌نین گؤلو) چكیلیر. اویون‌چولار سیرا ایله اوچ آشیغی جیزین ایچینده گؤیه آتیرلار، كیمسه اوچم (اوچ آشیق بیرلیكده بؤك،جیك یا شك) گتیریرسه،اویونو داوام ائتدیریر.

اوچم گتیرن اویون‌چو، اوچ آشیغی جیزدا گؤیه آتیر. اوچم گلسه اؤنجه‌كی اوچون اوستونه ساییلیر. یعنی سای آلتی اولور. اوچم گلمه‌سه، مات(بیرینجی اومبا، ایكینجی شك "تووخان-آوچی"، اوچونجو بؤك) دوران آشیغی، اویون‌چو یاتیردا‌راق چیرتمایلا بیر-بیر قالان ایكی آشیغی وورور. ووران و وورولان آشیق جیزدان چیخماما‌لی یاخود بوشا كئچممه‌لی‌دیر، بئله اولسا سیرا او بیری اویون‌چویا كئچیر و بیر ده آیری‌دان سیراسی گلنده، قالدیغی سای‌دان اویونو داوام ائتدیریر.

اویون سوره‌سینده كیمین آتدیغی اوچ آشیق‌دان بیری اومبا دورارسا او اویون‌چو اویونو اودور.

هامی‌دان قاباق اویونون سایینی اللی بیره یئتیرن اویونو اودور. قالان اویون‌چولار اویونو داوام ائتدیریرلر. اویوندا نئچه نفر اولسا بیر-بیر اللی بیره چاتیب اویون‌دان چیخیرلار. كیمسه هامی‌دان سونا قالسا اویونو اودوزور، و اویونو بیرینجی قازانان اویون‌چودان جزا آلما‌لی اولور.

اویونو بیرینجی اودان اویون‌چو، آشیق‌لاری اَلینه ییغا‌راق اودوزان اویون‌چونون یانیندا اَیله‌شیر، آشیق اولان اَلینی اونون باشینا توولایا‌راق دئییر:

هله

هوله

داغ‌دان- داش‌دان

(اودوزانین آدی) باشینا

چتین اویون گله

سونرا آشیق‌لاری یئره آتیر نه شكیلده دوشرسه جزانین قراری او اولور (اؤرنه‌یین: ایكی جیك بیر بؤك). اودان اویون‌چو، اودوزان اویون‌چونون بئلینه شیلله وورا‌راق دئییر: "ایكی جیك بیر بؤك" اودوزان اویون‌چو آشیق‌لاری گؤیه آتیر و چالیشیر ایكی جیك بیر بؤك گتیرسین. بئله اولان كیمی اویون بیتیر.

بو اویون پاییز-قیش گئجه‌لرینده چوخ‌لو اوشاق‌لار و یئنی‌یئتمه‌لر آراسیندا اوینانیلیر. اَیلنجه‌ اوچون اولدوغو حالدا رقابت حسّینی گوجلندیریر.

قایناق:

http://www.milmugan.blogfa.com/post-31.aspx