اصغر كیمی یولداش؛ دوستلوق، اینساندا تمل ایستكلر و اخلاق دویوشو
یازار : گئرمي‌لي
+0 به یه ن
آزربایجان توركجه‌سینده گوجلو یازی یازانلارین سایی آرتماقدادیر. یازارلارین سایی چوخالدیقجا، یازیلاریندا سایی چوخالیر. سایدا گئنیشلنمك ایله برابر یازیلارین كیفیتیده آرتماقدادیر.
بیر یازینی نقد ائتمك، هم اثری تانیتماقدا، همده اونون قوت و ضعف یئرلرین بیللندیریب، یازینی داها گوجلندیرمكده بویوك اثری واردیر. بو ایكی-اوچ سطیرلیك گیریش ایله، "اصغر كیمی یولداش" قیسا حیكایه‌سینه بیر باخیش سالیریق. یازیا گیرمه‌دن اؤنجه بیر نوكته‌یه آیدینلیق گتیرمك لازیمدیر: یازیدا یازارین نیتی ایله هئچ بیر ماراق یوخدور. بوردا دانیشیق یازاردان یوخ، یازیدان گئدیر.
حیكایه‌یه قیسا بیر باخیش
یالنیز بیر گنج، 40 مترلیك بیر اوتاقدا یاشاییر. او روحیه ساریدان بیر آز موشكوللو نظره گلیر و اونو تك قالماغیلا ایلگیلندیریر. بیر دوستو اونا باش وورور، دوروموندا ناراحات اولور و گئجه بیر قادینلا دوستونون ائوینه گلیر. یالنیز گنج، قادینی دوستونون خانیمی فرض ائدیر، آنجاق خانیم اؤزون او بیر اینسانلارین ایختیاریندا قویان بیریسیدیر. یالنیز گنج روحو ساریدان بئله بیر دوروما حاضیر دئییل و شخصی خاجالات و اخلاقی ارزیشلرینه هوجوم اولدوغو اوچون چوخ هیرسلانیر و نهایت خانیمی بیر دربست تاكسی ایله یولا سالیر و اسكی یولداشی ایله دوستلوغون كسیر.
یازی‌نین نقدی
یازی اوچ اصلی بؤلومده نقد اولونوبدور. قونو، ساختار و دیل.
الف- قونو (موضوع): بو كیچیك حیكایه‌نین آدیندان بللی اولور كی اصلی مساله یولداشلیقدیر، بونا باخمایاراق حیكایه‌نین ایچینده بئش-آلتی موضوعا راست گلمك اولور. بیرینجی موضوع، قیز-اوغلان آراسیندا قانونسوز اولاراق جینسی ایلگیدیر. تابو اولموش بیر قونو باره‌ده یازماق، اوزو بیر یئنیلیك و بیر ایره‌لیلیش ساییلا بیلر.مودرن آزربایجان توركجه‌سینده یازیلان حیكایه‌لرده و حتی شعرلرده، جینسی ایلگی باره‌سینده یازی تاپماق چوخ چتیندیر. دئمك اولار كی باغلی و باشدان آیاغا اؤرتولو بیر توپلومدا تابو اولان قونولارین سایی هر گون آرتیر و بو تابولاری سیندیرماق، اونلارا یئنیدن باخماق، اونلاری گوندمده اولان بیر بحثه چئویرمك اؤزو بویوك بیر ایشدیر.اؤلكه‌ده چوخلو گنجلر شهرلرده، یالنیز و یا بیر-ایكی نفرلیك اولاراق، سوبایلیق یاشاییشلارینی عاییله‌دن اوزاقدا اولاراق یاشاییرلار. طلاق آماریدا هر گون چوخالماقدادیر. آیری طرفدن جینسیی ایلیشگی اینسانین تمل ایستكلریندندیر و اونو جاوابسیز قویماق ایمكانسیزدیر. دیگر طرفدن بیزیم توپلومدا مذهبی اعتیقادلار و حوكومت سیستمی و نهایت عرف و قانون اساسیندا بو ایستك تكجه ائولنمك و عقد ائتمك ایله جاوابلانا بیلر. بئله بیر موركب و پیچیده دورومدا بو حدده چوخ اولان سوبایلار اؤز یاشاییشلارین نئجه كئچیندیریرلر.
بیزیم توپلومدا قیز-اوغلان آراسیندا ایلگی همیشه ناشیلیق، اوتانماق، پیس باشا دوشمك، اوبیریلری گؤزلمك، قورخو و... حیسلرایله بیرگه‌دیر. محمود بو باره‌ده هر هانسی بیر عورفی سیندیرماغا حساسدیر و حتی ار-آرواد اولمالارین دوشوندوگو اینسانلارین ایلگیسی اونا شوك ائدیجی تاثیری اولا بیلیر:
----بیر آز اوتوروب و تئلویزیونا باخدیق. آنجاق اونلار چوخ راحاتجاسینا بیری‌بیری‌ایله دانیشیب گولوردولر. بیردن قادین مندن سوروشدو: پس تو چرا حرف نمی‌زنی!؟
دئدیم: "باغیشلایین من آخی هله شوكدایام. اصغر منه دئمه‌میشدی سیز گله‌جه‌ك‌سینیز و من اوتاندیم. اصغردن چوخ ناراحاتام. گره‌ك منه دئسه‌ایدی من یاخشی اؤزومده حاضیرلیق ائده‌ردیم. "----
ایندی بو عورفی دریندن سیندیرمك داها درین حساسیتلر و واكنشلرله اوزبه‌اوز اولا بیلر:
---بیردن قادین الینی سالدی منیم بوینوما و اوزومدن اؤپدو: "نه عزیزم خیلی هم خوب بود. شامتون واقعا چسبید. مگه نه اصغر؟ "
منی دئییرسن! ال آیاغیم اسمه‌یه دوشدو. اؤلدوم اوتاندیم. گؤزلریم شیشدی و بیلمیرم گؤزلویومون دالیندا نئجه گؤۀرسه‌ندی كی اصغر و خانیمی گولمكدن پارتدادیلار. ---
اونون اوچون ان اؤنملی مساله نه قانون و نه‌ده مذهب دیر. اونون اصلی مساله قونشو باجانین باخیشیدیر. باخمایاراق كی بو باخیش اوزو قانون و مذهب ایله ایلگیلیدیر، آنجاق اؤزو بیر عورف و یا سونت اولاراق اؤنملی اهمیته مالیكدیر:
---قوهوم قونشولارین ایچینده آبیریم گئده‌جك دوشونوردوم.---
حیكایه‌ده اولدوغو كیمین بیزیم توپلومدا، قانون و عورف و شرع باره‌سینده هامیدا بئله دوشونمورلر. بوردا حیكایه‌نین ایكینجی موضوعسونا كئچمك اولار. حیكایه‌ده ایكی دوست بیربیرینن فرقلی دوشونجه ایله یاشاییرلار. بیریسی اؤز تمل ایستكلرین آیدین صورتده جاوابلاییبدیر و دوستونادا بو ایمكانی یاراتماق فیكرینده‌دیر و ایكینجیسی اوچون بو قونو هله‌ده تابو دور و اونون یانیندا بوباره‌ده دانیشماقدا چتیندیر و او بئله سؤزلر ائشیدنده اوزو قیزاریر و ال-آیاغی تیتره‌ییر. بیر كیچیك چالیشماقلا، یاشادیغیمیز توپلومدا بو ایكی شخصیته دفعه‌لرله راست گله بیلریك. اونلار بیزیم ایله برابر بو توپلومدا یاشاییرلار. بو ایكی قروپون نوماینده‌لری‌نین دانیشیغی چوخلاریمیزا تانیشدیر. یا قروپون بوتاییندا اولموشوق یا اوبیری تاییندا:
---"باشیوی سالیبسان او بیت باسمیش كیتابلارا نه آختاریرسان!؟"--- بو چوخ گوجلو و گئرچكدن قالخمیش بیر سورغودور. دوزدنده یالنیزلیغی و توپلومدان كانار و سئوینجدن كاناردا یاشایانلاردان سوروشاندا "باشیوی سالیبسان او بیت باسمیش كیتابلارا نه آختاریرسان!؟" دئمك اوچون هانسی جاوابلاری وار؟ بوردا اصغرین اؤز توتدوغو یولدا هئچ بیر شكی اولماماسی آیدین صورتده بللیدیر. او هئچ واخت بیت باسمیش كیتابلاردا نسه آختارماییبدیر. او تكجه خوش كئچیرتمك دالینجادیر و بونو یولداشی‌لادا پایلاشماق ایسته‌ییر:
---"محمود جان من گئدیرم. سنین كیمی سارساق گؤرمه‌میشدیم. دوغرودان سن هله بیلمیرسن كی بو منیم خانیمیم دگیل. سنه یولداش گتیرمیشم اَیله‌نه‌سن (خوش كئچیرده‌سن). "
و قاپینی آچیب گوله گوله قاچاراق سویله‌دی: "خوش كئچسین. "---
آنجاق محمود بیت باسمیش كیتابلار آدامیدیر. او هانسیسا خوشلوقلا غریبه‌دیر و یالنیزلیغیندا تكجه بعضی بللی اولمایان مساله‌لری آختارماقلا ماراقلیدیر:
---منیم ائویمه قوناق آز گلیر. بیلمیردیم نه ائتمه‌لی‌یم. بیرده كی بویولداشیم ایلك اولاراق منه قوناق گلیر. ایستیردیم زنگ آچیب بیله‌سینه دئییم كی گلمه‌سینلر! اوچرا (چونكو) ایسته‌میردیم یالقیزلیغیمی ایتیرم. بونو بئلین (تهلوكه) گؤروردوم. آنجاق دئدیم بلكه‌ده بو یولداشیم دوز دئییر و منی بو تك‌لیك سفئه‌له‌ده بیلر.---
و خوشلوقلار قاباغیندا اولان جاوابیدا بللیدیر:
---ائویمه قاییتماغا آیاقلاریم گلمیردی. بیلمیردیم نئینه‌ییم. قوهوم قونشولارین ایچینده آبیریم گئده‌جك دوشونوردوم. اصغری یامانلاییردیم. لعنته گلسن اوغلان بو نه ایشیدی!؟ نئچه یول خیاوانی آشاغی یوخاری گئدیپ گلدیم. تئلفونوم زنگ چالدی. اصغرایدی.
گؤتوردوم و آغزیما گلنی اونا دئدیم. فقط گولوردو. دئدیم: "دور گل بو قهب... نی آپار! "---
اوچونجو موضوع دوستلوق مساله‌سیدیر. دوستلوق، قارداشلیغا یاپیشمیش وبضی یئرلرده بیرلشمیش و اوندان اوسته كئچمیش بیر ایلگیدیر. دوستلوق یازیلمامیش بیر آندلامادیر. اونو سیندیرماق عورفا بویوك بیر سوچ سانیلیر. اونو آرادان قالدیرماق اوچون عورف بَیه‌نن بیر ندن لازیمدیر، یوخسا اینسان بو ایشیندن اوتانمالیدیر.
حیكایه‌نین آدیندا اولان "یولداش" قاورامی بو مساله‌نین یازار اوچون نه حدده اؤنملی اولماسین گؤستریر. محمود دردلرین دوستونا آچیقلاییر؛ دوستو اونو بیرآز دانلاییر و نهایت مساله‌ده یاردیم ائتمك قرارینا گلیر:
---ایره‌لی گون یولداشیما بونلاری دانیشیردیم
...
بیر آز منه اؤیوت وئرندن سونرا سویوموش چایینی بوغازینا آشیردی و هله‌لیك‌له‌شدیك. اوچ ساحاتدان سونرا منه زنگ آچدی: "سلام. بو گون آخشام سنه قوناق گلیرم. اوچ شام دئ گتیرسین‌لر. "---
محموددا بئكار قالماییر و دوستونا خیدمت ائتمه‌گه ماراقلیدیر:
---بیلیردیم یولداشیم قالیانی سئوه‌ر اونا گؤره بیر قالیان‌دا (قونشودان) امانت آلدیم.---
یازی‌نین ان ماراقلی قیسمتی ایكی یازیلمامیش قانون و اخلاقی ارزیشین بیربیری‌نین اؤنونده دورماسیدیر. بیر طرفدن دوستلوق كیمی یازیلمامیش بیر آندلاما و آیری طرفدن شرعی، عورفی و قانونی بیر اخلاقی دَیَر. و نهایت دوستلار آراسیندا اولان آندلاما سینیر و دوستلار بیربیرینن آیریلیرلار:
---اصغری یامانلاییردیم. لعنته گلسن اوغلان بو نه ایشیدی!؟ نئچه یول خیاوانی آشاغی یوخاری گئدیپ گلدیم. تئلفونوم زنگ چالدی. اصغرایدی.
گؤتوردوم و آغزیما گلنی اونا دئدیم. فقط گولوردو. دئدیم: "دور گل بو قهب... نی آپار! "
یامان حیرصله‌نمیشدیم. اصغر دئدی:
"اوغلان سن چوخ سفئه‌سن. كیشی دگیلسن!؟ قاییت ائوه. قیز منه زنگ آچمیشدی و دئدی بو اوغلان هارا گئدیبدیر!؟ من‌ده اونا یالاندان دئدیم منله گلدی كوچه باشیندا خیریم خیردا آلسین. ایندی گلر. گئت ائوه گلینین تك قالماسین" و تئلفونو كسدی. یئنیدن تئلفونونو توتدوم آنجاق سؤندورموشدو.
....
. داها اصغری او گوندن گؤرمه‌میشم.---
دؤردونجو موضوع قوناقلیقدیر. بیزلر عادتا اؤزوموزو قوناق‌پرور بیر میلت كیمی گؤسترمیشیك. بو هم شخصی یاشاییشیمیزدا همده میللی یاشاییشیمیزدا بیزلره بویوك منفی-موثبت تاثیرلر گؤستریبدیر و تاسوفله منفی ائتكیلری داهادا چوخ اولوبدور و اولور. قوناغین گلن زامانلار ائوی گول كیمی تمیزله‌ییبله‌ییب بزه‌ییرلر و یئمكلرین ان‌یاخشیسینی اونون اونونه قویورلار و هر شئیی اعلا گؤسترمه‌گه چالیشیرلار. بوردا محمود دوستو ایله صمیمی اولدوغو اوچون اونون اوچون بیر آز ساده تداروك گؤرمه‌گی ائله‌ده مان بیلمیر:
--- هر حال گئجه اولدو و ائشیكدن شام دئمه‌دن؛ اؤزوم بیر آز دوگو باسدیردیم و تویوق‌دان زاتدان بیشیریب شام حاضیرلادیم. اؤزومده گئیینیپ یولداشیمی گؤزله‌دیم. بیلیردیم یولداشیم قالیانی سئوه‌ر اونا گؤره بیر قالیان‌دا (قونشودان) امانت آلدیم.
...اؤزومو سفئه‌لر كیمی آپاریردیم. هر دن منه ساتاشیب دولاشیردیلار و گولوردولر. من‌ده كی اونلارین اوره‌یی سینماسین دییه یالاندان گؤلومسه‌ییردیم. ---
حیكایه‌ده نظری جلب ائدن بئشینجی قونو، توپلومدا قادینلارین موقعی و اونلارا نئجه باخماقدیر. توپلومدا هامی قادینلارا حؤرمتله یاناشیر و اونلارین دَیَری چوخ اوستون گؤرسه‌دیلیر. محمود قادین قوناغین گورجه‌گین اؤزون ایتیریر و ائوینین دورومون اونا لاییق اولمادیغین گؤستریر:
---. قاپینی آچدیم یولداشیم خانیمی ایسه ائوه گیردیلر. سلاملاشدیلار و اونلارا چوخ خوش گلیپ‌سیز دئییب و موبول‌لاردا اوتوماقلارینی ایسته‌دیم. اوتوردورلار.
اؤزومو ایتیرمیشدیم. آخی منه دئمه‌میشدی خانیمی‌ایله گله‌جه‌كدی و من اصلن ائویمی بونا گؤره اویقون گؤرمه‌دیم. هر حال بیزیم آرامیزدا چوخلو سوكوت واریدی. یولداشیما گیله‌یله‌ندیم (شاكی اولدوم) كی ندن منه دئمه‌دی خانیمی‌ایله گلیرلر!؟ آخی من دئدیم بلكی باشقا یولداشین‌ایله گلیرسن و اونا گؤره چوخ ساده شام حاضیرلامیشام و شرمنده اولاجاغام خانیمیندان. اونلاردان ایسته‌دیم كی ایذین وئرسینلر رئستوراندان شام دئییم گلسین.---
بو قیسا حیكایه‌ده قادینلارین آشپزخانا ایله ایلگیلریده آیدین صورتده اؤزون گؤستریر. بیر قادین هر نه اولورسا اولسون، بیشیرمك اونون اصلی ایشلریندندیر:
---خانیم آیاغا قالخیب قابلامالارین آغزینی آچیب باخدی.
برك اوتاندیم. اؤزومه دئدیم آبیریم گئتدی باری!
خانیم پیشیردیكلریمی قوخلاییب (اینسی‌له‌دی)---
بوردا خانیملار باره‌سینده آیری ماراقلی فاكتلاردا گؤرمك مومكوندور:
---قادینین سسی چوخ اوجاایدی و قاققیلدایانادا منه باخیردی---
و ان اؤنملیسی بوردا قادین تاریخن اولدوغو رولدا یاشاماقدادیر. جینسی ایلگیسی اوچون بیر آراج. ائوله‌ننلرین سایی آزالماقدا و بوشالانلارین سایی چوخالان بیر دورومدا قادینلار ان چتین دورومدا یاشاماقدادیرلار. او اوخارتا آلچالیب كی اوزون پولسوزدا اونون بونون قاباغیندا عرضه ائتمه‌گه‌ده حاضیردیر.
--- بیردن قادین الینی سالدی منیم بوینوما و اوزومدن اؤپدو: "نه عزیزم خیلی هم خوب بود. شامتون واقعا چسبید. مگه نه اصغر؟ "
....
. اصغر آیاغا قالخیب دئدی:
"محمود جان من گئدیرم. سنین كیمی سارساق گؤرمه‌میشدیم. دوغرودان سن هله بیلمیرسن كی بو منیم خانیمیم دگیل. سنه یولداش گتیرمیشم اَیله‌نه‌سن (خوش كئچیرده‌سن). "
و قاپینی آچیب گوله گوله قاچاراق سویله‌دی: "خوش كئچسین. "
....
"اوغلان سن چوخ سفئه‌سن. كیشی دگیلسن!؟ قاییت ائوه. قیز منه زنگ آچمیشدی و دئدی بو اوغلان هارا گئدیبدیر!؟ من‌ده اونا یالاندان دئدیم منله گلدی كوچه باشیندا خیریم خیردا آلسین. ایندی گلر. گئت ائوه گلینین تك قالماسین"
....
داها چاره‌سیز قالدیم. گئتدیم بیر تاكسی توتوب و ائوه گئری دؤندوم. قاپینی چالدیم و باشی آچیق بیر گؤزل قیز قاپینی آچدی: "كجا رفتی عزیزم!؟ "
تئز ایچری گیردیم. جولو بارماغیمی بورنوما دایادیم و سوس دئدیم. سونرا دئدیم: "لطفا لباسهات رو بپوش. یه تاكسی دربستی برات گرفتم. برو. "
منه تعجوبله باخیب سؤیله‌دی: "چی شده!؟ من پول نمی‌گیرم. "
داها دؤزه‌نمه‌دیم و قاپینین یانینی آچدیم و ایشاره ائتدیم كی گئتسین.---
بوردا حیكایه‌ده اولان آلتینجی قونویا گیریریك. حیكایه‌ده تورك-فارس آراسیندا اولان تاریخی موثبت و منفی ایلگیلر اؤزونو گؤسترمكده‌دیر. خانیم فارس دیللی افغاندیر. بللی دئییل بوردا بو شخصیتین اولماغی فارس دیللیلری آلچالتماقدیر یوخسا او تصادوفا و یا یازارین گئرچكدن تجروبه ائتدیگی بیر قادین سیماسیندان یارانیبدیر. هر حالدا ایللر بویو توركلر فارسلارین رسمی تاریخی كیتابلار، نثر و شعر یازیلاریندا، رادیو-تلویزیونلاریندا، فوتبول ایستادیوملاریندا و.... تحقیر اولونورلار. بو قادینین آلچاق شخصیتی فارسلارا جاواب اولدوغو یا اولمادیغی آیدین دئییل. هر حالدا بوجور حاقلاری یئییلمیش قادینلار بوتون توپلوملاردا واردیرلار. قانونی صورتده جینسی ایلگی قاداغاندیر و بو هانسیسا اخلاقسیزلیقلارادا باعیث اولا بیلیر.
حیكایه‌نین یئددینجی قونوسو یاشاییش طرزی دیر. یازیدا بللی اولان كیمین محمود شهرده یاشاییر. سوبای صورتده عومور سورور، بیر 40 مترلیك ائوده یاشاییر. بو شهرده آبیرلی قوناق گلنده رستوراندان یئمك سیفاریش وئریرلر، موبول اوستونده اَیله‌شیرلر، گل گئت اوچون دربست ماشین توتورلار، راحاتجاسینا اَیلنمك اوچون قادین تاپیلیر، شهرده آیری دیلده اولان اینسانلاردا یاشاییرلار و...
ایگیرمی-اوتوز ایل بوندان اؤنجه مملتین اینسانلارین چوخو كندلرده یاشاییردی، بو زامانی 100 ایل بوندان اؤنجه‌یه قایتارساق بو رقم داها بویوك اولاجاقدیر. صنعتی دئوریمدن باشلایان دَییشیكلیكلر سورعتله بوتون دونیایا یاییلیبدیر و یاییلیر. بو دَییشیكلر اینسانلار بوتون حایاتیندا اؤز تاثیرینی گؤسترمكده دیر. بو حیكایه‌ده‌ده بو دَییشیكلیكلر آیدین صورتده گؤزه چارپیر. 40 مترلیك بیر ائوده یالنیز و سوبای یاشاماق عصریمیز یاراتدیغی بویوك بیر گئرچكدیر. ایقتیصادی و ایجتیماعی دوروم دَییشیلیبدیر و بو دَییشیكلیكلر هر گون آرتیر.
سگگیزینجی قونو محمودون یالنیزلیق ایله ایلگیلی شخصیتیدیر. اونون یالنیزلیغا ماراقی هم شخصی – ایرثی اؤزللیكلردن ایره‌لی گله بیلر همده عاییله و توپلوم دا اولان تربیت شیوه‌سنیدن و همده مملكت اولان كولتورل چالیشماقلار اوچون محدودیتدن. یادا محمودون ایقتیصادی-ایجتیماعی دوروموندان. حیكایه اساسیندا بو قونویا آیدینلیق گتیرمك اولمور. بوباره‌ده كیفایت قدر بیلگی وئریلمه‌ییبدیر. تكجه بللیدیر كی محمود گئرچك دونیا ایله خیاللاری آراسیندا فرق قویماقدا چتینلیك چكیر:
--- بعضن عاغلیمی ایتیرمیش كیمی اولورام؛ بلكه‌ده اولمورام بئله دویورام. بیر یئدیجه (هفته) بوندان قاباق‌دان یئنی دویغولارلا اوزله‌شیرم. گئجه‌لر یاتماق ایستی‌ینده ایستیرم اوتاغیم قاپ قارانلیق اولسون. بوتون قاپی پنجره‌نین اؤنونه آشیرقا (پرده) آسمیشام. قارانلیق‌دا ساكین اولورام. سس‌سیز. آنجاق بو ساكین‌لیك چوخ چكمیر! بیر آزدان بیر قورخویا بنزر دویغو "منیم سون گئجه‌م دیر بو گئجه"؛ سؤیله‌ییر. دوغروسو بودور هئچ بیلمیرم قورخورام یوخسا یوخ. آوارا قالمیشام. بعضن اؤزومه دئییرم اولمویا كیزیلمیشه‌م. ---
بوردا قونو ایله ایلگیلی بحث سونا چاتیر. ایكینجی بولومده یازی‌نین ساختاری
باره‌ده بحثلر گئدیبدیر.
ب- حیكایه‌نین ساختاری: بوردا بو سورغو جاواب وئریلیر كی حیكایه نه دئمك ایسته‌ییر؟ و بونو نئجه دئییر؟ حیكایه‌نین موضعسو اوستونده كیفایت قدر یازدیق. حیكایه بونلاری دئمك اوچون بیر اوستو اؤرتولو ائوه احتیاجی وار. بو موضوع و اونون تابو اولماسیلا ایلگیلیدیر. ائودن كانارا بو ایشلر داهادا خطرلی اولا بیلر. و داستانین گئدیشاتیدا ساده صورتده بو مساله‌نی ایضاح ائتمكله ایره‌لیله‌ییر.
حیكایه ساده صورتده محمودون روحو دورمونو توصیف ائتمك ایله باشلانیر. یولداشی اونون یانینا گلیر، مساله‌نی بیربیری‌ایله دانیشیرلار، دوستو اونون اوچون بیر چیخیش یولو آختاریر و نهایت گئجه بیر قادینلا محمودون ائوینه گلیر. ائوده داستانلار ایره‌لی گئدیرلر و نهایت اصغرین ائودن گئتمه‌سی و قادینین ائودن ائشیگه آتماسیلا حیكایه توكنیر. بونلار اساسیندا زامان ساده صورتده ایره‌لی گئدیر و هانسیسا زامان قاتیشدیرماسی یوخدور.
حیكایه‌نین اصلی مساله‌سی یولداشلیقدیر. ایكی یولداش آراسیندا گئدن بیر حادیثه. یازی‌نین گیریشینده دوستلوق مساله‌سی آیدین صورتده اؤنه چكیلیر. محمود اؤز روحیه‌سین اصغر اوچون آچیق صورتده ایضاحلاییر. اصلی متنه گیرمك ایله بو دوستلار آراسیندا هانسیسا دَیَرلر فرقلیلیك اوزه چیخیر و نهایتده بو یولداشلار بیربیرنده آیریلیرلار و داستاندا بو مساله‌ایله سونا چاتیر.
حیكایه‌نین ساختاریندادا ساده‌لیك و آیدینلیق واردیر و هر شئی اؤز یئرینده یئرلشیبدیر. یازی‌نین گئدیشاتینی آنلاماقدا هانسیسا موركبلیق گوزه چارپمیر.
ج- حیكایه‌نین دیلی: حیكایه‌ده توركجه قاوراملاردان ایستیفاده ائتمكده دیققت اولونوبدور. آزربایجان توركجه‌سینده تانیش اولمایان توركجه قاوراملار ایشله‌نیبسه پارانتز آراسیندا اونون آزربایجان توركجه‌سینده قارشیلیغی توضیح كاراكترلی اولاراق یازیلیبدیر. بو مساله یازی‌نین اوخوناقلیغینا خیدمت ائدیبدیر، آنجاق یازی یازماقدا غئیری متعاریف بیر شیوه حیساب اولونور.
یازیدیا آنادولو توركجه‌سینده آزربایجان توركجه‌سینه گلن و آرتیق دوغما حیساب اولونان كلیمه‌لر ایشله‌نیبدیر. دویورام، دویغولاریم، اؤیوت، اویغون، بئلین (تهلوكه)، اَیله‌نه‌سن و... بو كلیمه‌لردن اؤرنكدیرلر. بونلارا باخمایاراق یازی اوز آزربایجان توركجه‌سینده اولان چئوره‌سین قودرتلی قورویا بیلیبدیر:
--- آوارا قالمیشام.......
باشیوی سالیبسان او بیت باسمیش كیتابلارا نه آختاریرسان!؟...
دئدیم: "باغیشلایین من آخی هله شوكدایام. اصغر منه دئمه‌میشدی سیز گله‌جه‌ك‌سینیز و من اوتاندیم. اصغردن چوخ ناراحاتام. گره‌ك منه دئسه‌ایدی من یاخشی اؤزومده حاضیرلیق ائده‌ردیم. "---
و...
یازیلاردا بعضا یئترسیزلیك گؤرسنیر و یازیلان جومله‌لر ایسته‌نیلن آنلامی یئترمه‌ییرلر و بعضی یئرلرده‌ده هامی اوچون آیدین اولمایان عیبارتلرده ایشله‌نیبیدر:
--- هر حال گئجه اولدو
اؤزوم بیر آز دوگو باسدیردیم...
ائویمین قاپی‌سی ایكی یول دویولدو. // . قاپینی چالدیم
هر حال بیزیم آرامیزدا چوخلو سوكوت واریدی.---
حیكایه‌ده محمود ایله قادین آراسیندا دانیشیقلار گئدیر. بو دانیشیقلارین هامیسیندا قادینین دئدیكلری فارسجا یازیلیبدیر. محمود اونا وئردیگی جاوابلار اوللرده توركجه‌دیر و حیكایه‌نین سونوندا فارسجا یازیلیبیدیر. فارسجا یازیلان جومله‌لر توركجه‌یه چئوریلمه‌ییبدیر. نظره گلیر كی اونلاری اتك یازیدا توركجه كیمی یازماق لازیمدیر. حیكایه توركجه‌ده یازیلیبدیر و لازیمدیر اوندا یازیلانلارین هامیسی بودیلده‌ده اولار، نئجه كی دونیانین بوتون دیللرینده یازیلارین حیكایه‌لرده بئله‌دیر. بو همده حیكایه‌نی هانسیسا آیری دیله چئوریمكده و یا لاتین الیفاسی و یا آنادولو توركجه‌سینه كوچورمكده یارارلی اولا بیلر.
د- سونوج: حیكایه رئالیست و گئرچك ایله تجروبه اولونا بیلن بیر اولای باره‌سینده گئدیر. بوتون شخصیتلر و مكانلار و بوتونلوكله اولایلار هامیسی ساده صورتده هامی اوچون باش وئره بیلر. حیكایه‌ده هئچ بیر شئی تحریف اولمادان و شیشیرتمه‌دن یازیلیبدر. بودا حیكایه‌نی بیر ساده حیكایه یوخ، توپلومدا گئدن اینانجلار، دوشونجه‌لر، حیات طرزی و... آنلاماق اوچون بویوك بیر آلان یارادیر.
حیكایه‌ده بویوك سورغولار مطرح اولونور و اینانجلارین بیربیری ایله تضادلاری و قاباغ-قاباغا دورماقلاری یئنی دوشونجه‌لر یاراتماغا ایمكان یارادیر. محمود ایله اصغرین دوستلوقلاری سونا چاتیر آنجاق نه بللی صاباح یئنیدن دوستلوق قورمایاجاقلار!؟ هر ایكی طرف اؤز اینانجلاری اوستونده موحكم دوروبلار شاید بو اورتادا هانسیسا باشقا بیر یولدا تاپماق اولا. و نهایت بیزیم هر بیریمیز بئله بیر دورومدا اولاندا هانسی تصمیم توتاردیق؟ محمود یئرینده اولسایدیق بو تضادلی اینانجلار و دَیَرلر آراسیندا هانسی قرار وئرردیك؟ خوش كئچیرتمه‌گی قبول ائدردیك، یوخسا یالنیزلیغی؟ یولداشیمیزی اؤزوموزه ساخلاردیق یا اونو رد ائدردیك؟ و یا اصغر یئرینه اولسایدیق نه ائدردیك؟ یولداشیمیزین یالنیزلیق فیكرینده اولاردیق یا دیه‌ردیك منه نه قوی یالنیزلیغیندا چوروسون؟ و یولداشیمیز بیزیم ائتدیگیمیز لوطفون اؤنونده بئله ناشوكورلوك ائتسه‌ایدی نه ائدردیك؟ گئدیب دالیمیزادا باخمازدیق؟ یوخسا گئنه‌ده اونا یاردیم ائتمه‌گه دوشونردیك؟ و قادین اولسایدیقسا، یئنه‌ده بو دورومدا یاشاماغا داوام ائدردیك؟ و یا هانسیسا باشقا یوللار آختاریب تاپاردیق؟.....
سون یازیلار
