گرمی نیوز

گرمی نیوز:
موقعیت و وسعت مغان:
منطقه موغان در مركز آذربایجان (Azərbaycan - Azerbaijan) قرار گرفته است و مساحت آن حدود 9/5226 كیلومتر مربع می باشد كه حدود 5 درصد كل مساحت آذربایجان را شامل می شود این منطقه از طرف شمال وشرق به جمهوری آذربایجان از جنوب به شهرستان خیاو (مشگین شهر) و از غرب به قره داغ محدود میگردد.

موغان در مقایسه با كشورهای كوچك جهان حدود 2751 بابر موناكو و244 برابر نائورو -85 برابر سان مارینو -32 برابر لیختن اشتاین -5/16 برابر مالت -8 برابر بحرین – 5 برابر گرنادا – 3 برابر كشور كومورو - 2 برابر لوكزامبورگ مساحت دارد. 

شهرستان مغان دارای سه بخش مغان غربی (به مركزیت پارسا آباد) مغان شرقی (به مركزیت بیله سوار) و گرمی (به مركزیت گرمی) گردید. در شهریور 1370 نیز بدنبال تصویب مجلس شورای اسلامی بخشهای مغان غربی و مغان شرقی با تغییر نام به پارسا آباد و بیله سوار بصورت دو شهرستان مستقل در آمده و مغان جنوبی عملا به سه شهرستان مستقل ( گرمی بیله سوار و پارساآباد مغان) تقسیم شد . 

دشت مغان در قسمت مركزی آذربایجان قرار دارد. این منطقه به دشت همیشه بهار آذربایجان معروف است این دشت یكی از قطبهای مهم كشاورزی ودامپروری آذربایجان است. سراسر دشت مغان به علت حاصلخیزی خاك – دمای مساعد وموقعیت خاص منطقه ای زیر كشت اقسام غلات حبوبات وعلوفه قرار می گیرد بی مناسبت نیست كه مغان را انبار غله آذربایجان می گویند . 

مغانشهر (پارسا آباد مغان) شمالی ترین نقطه دشت و شهر مركزی آن بوسیله یك جاده آسفالته به اردبیل (228 كیلومتر ) اصلاندوز مغان (50كیلومتر ) خمارلو (120كیلومتر ) خیاو (200 كیلومتر ) و تبریز (400 كیلومتر) وصل می شود فاصله آن از راه اردبیل تا آستارا 310 كیلومتر و از همین راه تا تهران حدود 815 كیلومتر است .

دشت مغان یكی از مهمترین مناطق زیست محیطی آذربایجان است از لحاظ زمستان گذرانی گونه های نادر پرندگان كوچنده به شمار می آید.

محیط زیست مغان:

براساس مطالعات به عمل آمده توسط گروه پرنده شناسی سازمان حفاظت محیط زیست كشور در تالاب های دشت مغان انواع پرندگان كوچنده آبزی همچون پلیكان خاكستری اردك چشم طلائی – اردك تاجدار – مركوس سفید – قوی گنگ - قوی فریادكش – قوی كوچك – غاز خاكستری وبالكان كوچك مشاهده شده است . 

تاكنون تصور می شد كه زیستگاه پلیكان خاكستری در منطقه دریای خزر است از این پرنده در دریاچه سد میل مغان اصلاندوز مشاهد شده است. 

تعدادپرندگان نادر كوچنده آبزی در منطقه مغان عبارتند از: 

7 قطعه اردك چشم طلائی – 9 قطعه اردك تاجدار وكوچنده 400 قطعه غاز خاكستری 5 قطعه مركوس سفید 1500 قطعه انواع قو و55 قطعه بالكان كوچك به گفته كارشناسان جمعیت بالكان كوچك در سطح جهان از 5000 قطعه تجاوز نمی كند ووجود 55 قطعه از این نوع پنده در دریاچه سد میل مغان اصلاندوز پدیده ای مهم و استثنایی در كشور به شمار می رود.

حدود 10 تا 8 هزار قطعه از پرندگان كوچنده زنگوله بار نیز در مغان مشاهد می شود علاوه بر این گونه هایی ازپرندگان كوچنده كنار آبزی از قبیل سلیم – آ بچلیك - گیلانشا – حواصیل خاكستری – اقرت – خروس كولی – لك لك – طاووسك – انواع مرغابی ها – سرسبز – خوتكا – سرحنایی – چنگر – نوك سرخ – كاكایی – اردك نوك پهن- آنقوت – طنجه – غاز وفلامینگو نیز از دیگر پرندگانی هستند كه در دشت مغان زمستان خود را سپری می كنند. 

تنوع گونه های پرندگان كوچنده در تالاب های مغان این منطقه را بعنوان یكی از اصلی ترین زیستگاههای پرندگان كوچنده در سطح كشور مطرح می كند وجود گونه های بومی ومهاجرت پرندگان كوچنده به این منطقه باعث شده تا از دشت مغان به عنوان بهشت پرندگان كوچنده یادشود.

پیشنیه تاریخی:

 از زمانهای بسیار قدیم نیاكان آذربایجانیان در اراضی گسترده وسیعی می زیستند كه از طرف جنوب به سواحل جنوبی دریاچه ارومیه از شمال به رشته كوههای قفقاز از شرق به دریای خزر و از غرب به مرزهای تركیه و گرجستان محدود بود. با توجه به شرایط طبیعی و جغرافیایی آذربایجان یكی از مناطق حاصلخیز و پربركت دنیا یكی از مهدهای قدیمی تمدن و مردم آن آفریننده فرهنگ پربار و ذیقیمت مادی و معنوی در روند تكامل تاریخ بوده كه این خود هدیه گرانمایه ای به گنجینه تمدن و فرهنگ جهانی است در زمانهای بسایار قدیم در سرزمین آذربایجان دولتهای متعددی بوجود آمدند در سده های میانه این دولتها در تاریخ شرق میانه ودوره نقش مهمی ایفا كردند این دیار به واسطه قرار گرفتن بین راههای اروپا و آسیا توجه بسیاری از اشغالگران و جهانخوران را به خود جلب كرده است طی قرون متمادی آذربایجان از هر سو هدف یورشهای متعددی قرار گرفت و به دفعات شهرها و دهات آن به ویرانه تبدیل گردید مزارع و باغهایش خراب و هزاران نفر به هلاكت رسیدند اما مبارزات رهایی بخش مردم دلاور این سرزمین علیه اشغالگران متجاوز و بیگانه شجاعانه ادامه یافت. 

زیستگاه آدمیان نخستین: 

كاوشهایی كه بوسیله باستان شناسان در اراضی آذربایجان به عمل آمده نشان می دهد كه در این سرزمین از دوره پارینه سنگی نشانه ای از زندگی انسان بجا مانده است در دوران باستان گروههای انسانی در دشت پهنه ها و كناره های رودها پراكنده بودند و موطن و پناهگاه ثابت نداشتند در دوران دیرینه سنگی انسانها هنوز با تولید محصولات كشاورزی آشنایی نداشتند از این رو یا به شكار حیوانات دست می زدند و یا ماهیگیری می كردند و یا از ریشه گیاهان تغذیه می كردند و با تغییر شرایط طبیعی در محیط زیست ورسیدن سرما انسانها به غارها پناه می بردند انسانهای نخستین ابزار كار اولیه خود را از سنگ می ساختند این ابزار در آغاز منحصر به زوبین های سنگی و بعد ها عبارت از چكش سنگی تبر ابزار تیز و غیره بوده انسانها از هر نوع ابزاری به منظور خاصی بهره ور می شدند. 

كشف آتش اهمیت بسزایی در زندگی انسان داشت چرا كه سرچشمه روشنایی وگرما بود در آغاز انسانهای نخستین آتش را از دهانه كوههای آتشفشان از گازهای شعله ور حاصل از رعد و برق شدید به دست می آوردند بعدها خود توانستند آتش درست كنند.

پرستش آتش از دوران باستان در فرهنگ و زندگی مردم آذربایجان تاثیر گذاشت بی جهت نیست كه نشانه های تقدس آتش هنوز در بسیاری از افسانه ها و قصه های آذربایجانی بجا مانده است به عقیده برخی از پژوهشگران واژه آذربایجان با آتش پرستی مردم این سرزمین بی ارتباط نیست زمان درازی در تاریخ آذربایجان به(( دیار آتش)) معروف بوده است در روند تلاش انسانها موانست و پیوستگی ضرورت پیدا كرد و از این طریق گفتار خلق شد گفتار نشانه جدائی بزرگ انسان از حیوان بود . 

وجه تسمیه مغان:

مغان به عقیده محققین بدان جهت است كه سالی یكبار پیشوایان آئین زرتشت در آنجا گرد می آمدند به تعبیر جامعه امروزی در باب مسائل دینی سیمنارهای ترتیب می دادند و چون معمولا سمینارهای دینی در جوار مقدس ترین امكنه هر مذهب تشكیل می شود ترتیب اجتماعات مذهبی موبدان زرتشتی در این سرزمین می تواند دلیل آن باشد كه این منطقه از نقاط بسیار مقدس دین باستان به شمار می آمد ابوریحان بیرونی در آثار( الباقی عن القرون الخیاله) زادگاه زرتشت را دشت مغان ذكر نموده است.

در بعضی از كتب تاریخی و سفرنامه ها از نام مغان یاد شده است و اكثر آن را منطقه ای حاصلخیز و سر سبز كه دارای احشام فراوانی است ذكر كرده اند از جمله در كتاب تاریخ آذربایجان می نویسند (مغان یا موقان Mughan نام دشت باتلاقی است كه از دامنه كوه ساوالان تا كناره خاوری دریای خزر كشیده شده است و در جنوب مصب رود آراز و شمال كوههای طالش قرار دارد).

این ایالت در دوره اسلامی گاهی جزو آذربایجان شمرده می شده ولی غالبا ناحیه ای جداگانه و مستقل را تشكیل می داد یاقوت حموی این ناحیه را جزو آذربایجان شمرده می نویسد: (در آن دیه ها و چراگاههای بسیار است اكنون تركمانان آن اراضی را برای چرا اشغال كرده و اكثر اهل آن ناحیه را تشكیل می دهند كرسی موغان در قرن چهارم شهری بود به همان نام كه اكنون تعیین محل آن دشوار است). 

از گفته او استنباط می شود كه محتمل است آن شهر همان باجروان باشد كه حمداله مستوفی آن را كرسی آن ناحیه شمرده است و در زمان او خراب بوده است وی موضع آن را در چهارفرسخی شمال برزند كه هنوز نام آن در نقشه دیده می شود معین كرده است. 

 

آثار تاریخی و فرهنگی مغان:

دشت مغان یك معبر و دهلیز باز وسیع و تنها راه وصول به فلات آذربایجان در مركز آذربایجان است كه ارتفاعات اردبیل مشگین و قره داغ مانند دیواره ای در جلوی آن قرار گرفته گردنه های صعب العبور و پرپیچ و خم حیران دوجاقلار ارشق و خروسلو موانع ارزنده ای در برابر نفوذ و ورود هر مهاجمی به داخل منطقه می باشد . 

 تپه نادری (نادرشاه افشار) اصلاندوز مغان Aslanduz:

تپه عظیم نادر در جنوب غربی شهر اصلاندوز مغان در تلاقی رودخانه آراز و قره سو (دره رود) قرار دارد بلندی این تپه 30 متر و محیط اطراف آن حدود 1500 متر و طول آن 120 متر و عرض آن حدود 100 متر است ظاهرا این محل در سده های متمادی واحد مسكونی بزرگی را تشكیل میداده از هزاره اول پیش از میلاد تا اواخر سده یازدهم هجری قمری مسكون بوده شاید قدمت آن تا هزاره سوم و چهارم قبل از میلاد نیز برسد از اشیای مكشوفه در آن می توان از سفال خشت پخته دوران پارتی سفالهای منقوش دوره اسلامی تعداد زیادی سنگ انسبیدین به حالت تیغه و سنگ خام را نام برد تپه نادری از منظر تاریخی قابل توجه است در این مكان بود كه نادرشاه جهت خلع شاه طهماسب دوم صفوی انجمن بزرگی تشكیل داد و سران كشور و بزرگان را به دشت مغان فرا خواند كه منجر به خلع طهاسب میرزا و رسیدن وی به تخت سلطنت شد.

قلعه اولتان:

در 500 متری روستای اولتان، كنار رودخانه آراز (ارس) قرار دارد و در زمین صافی به ابعاد 800*400 متر بنا گردیده است. دور تا دور این قلعه را دیوار بزرگ خشتی به قطر 92/5 متر احاطه كرده و آثار خندق بزرگی به عرض 30 متر كه سه سمت آن را فرا گرفته، دیده می شود. جبهه شمالی آن رود آراز (ارس)،و روستای اولتان در قسمت جنوبی این قلعه است وضع ظاهری ساختمان مانند قلاع نظامی است، از روی برشی كه قبلا بوسیله بولدوزر در دیوار شرقی قلعه ایجاد شده توانسته اند قطر دیوار و اندازه خشت های بكار رفته (10*41*41 تا 10*44*44) سانتیمتر را مشخص كنند بانیان نخستین قلعه اشكانیان بوده اند به واسطه استحكام و موقعیت مناسبی كه داشته تا قرن دوازدهم هجری از آن استفاده شده است. سفالهای متنوعی كه بدست آمده موید این نظر است. سفالهای بی نظیر و متنوع دوره های مختلف اسلامی قلعه اولتان در خور توجه و شایان اهمیت است. درون محوطه قلعه نیز تپه هایی وجود داردكه واحد های كوچك ساختمانی بوده و ساختمانه های عمده و اصلی در ضلع شرقی قرار داشته، كه به علت تغییر مسیر رودخانه آراز (ارس) قسمتی از آن شسته شده و از بین رفته و با وجود این قسمت اعظم آن هنوز در زیر خاك مدفون است. 

گورستانهای قدیمی: 

در پهنه دشت مغان همه جا، گورستانهای وسیع و اغلب منسوب به هزاره اول ق.م وجود دارد كه بیشتر آن ها در معرض تجاوز و حفاری قاچاق قرار گرفته و می گیرد. 

در نزدیكی اصلاندوز گورستان های قوش اوتران، قلی بیگلو، افجی، گدایلو و كرار كورعباسلو واقع، كه مربوط به هزاره اول پیش از میلاد است. همچنین منطقه مقصودلوی كورعباسلو مدفن شهدای جنگهای 10 ساله میان امپراطوری روسیه تزار و قشون دولت ممالك محروسه قاجار (قاجار قورونموش مملكتلری) به فرماندهی ژنرال عباس میرزا می باشد. 

گورستانهای باستانی در دامنه كوهها و رودخانه ها كه آفتابگیر و رو به مشرق و طلوع آفتاب است انتخاب شده زیرا آفتاب و آب در مذهب میترائیسم جنبه تقدس دارد، گورستانهای مربوط به هزاره پیش از میلاد قلی بیگلو و قوش اوتران و سایر گورستانهای مكشوفه و گورستانهای عهد ساسانی (افجی) بدون استثنا دارای چنین مشخصاتی هستند. طرز تدفین بواسطه آهكی بودن خاك كه باعث از بین رفتن و پوسیدگی استخوان می شود، به طور كلی معلوم نشد اما قلعه استخوانهای كوچك كاسه سر و قلم پا نشان می دهد كه جهت مردگان شرقی، غربی و سر و صورت روبروی آفتاب قرار داشته است. 

قیز قلعه سی: 

تاریخ این قلعه سال 629 است. در كنار رودخانه برزند در 17 كیلومتری شمال گرمی مغان دژ مستحكم و بزرگی جلب توجه می كند كه به قیز قلعه سی مشهور می باشد و خود شهرستان بیله سوار به شمار می رود و یكی از قلاع متعددی است كه با نام قلعه دختر در سرتاسر كشور شناخته شده است. مصالح این قلعه از قلوه سنگ و ملات ساروج است و در حال حاضر از آن، در دیوار ناقص و دو برج باقی مانده است. سبك و نام بنا، قدمت آن را به دوران اشكانی و ساسانی منسوب می شود. 

 

جغرافیایی انسانی مغان

بارزترین فصل جغرافیایی انسانی مغان پدیده عشایر و كوچ منظم فصلی دسته های مختلف آنها در رابطه با محیط مسكونی و طبیعت منطقه است و این شیوه زندگی در بیشتر نقاط ایران نیز وجود دارد. اگر چه بدین شیوه زندگی در مغان در منابع و كتب مختلف اشاراتی رفته است ولی از هماهنگی آنها با طبیعت و جابجایی و نوع معیشت آنها طبق قوانین اقلیمی كمتر سخن به میان آمده است. 

عشایر مغان

آنچه درباره عشایر مغان گفتنی است این است كه این قشر مردمانی پاك سرشت، مهمان نواز، صمیمی، معصوم، سختكوش و استوار هستند كه با پوستی خشكیده و سوخته در دامنه كوهها و ضخره ها و پهنه دشتها به دنبال گوسفندان خود، برای بقا، با طبیعت خشن در ستیز و نبردند. انسانهای كوچ نشینی كه پس از سپری شدن قرنها تبدیل به مردمانی خودكفا با فرهنگی اصیل و غنی شده اند و تا به امروز نیز توانسته اند با وجود همه مشكلات و كاستیها و بی توجهی ها، همچون كوه استوار مانده و خود را حفظ نمایند.

 

اقتصاد منطقه مغان: 

عمده فعالیت منطقه مغان در بخش كشاورزی و بعد از آن در بخش خدمات است. اقتصاد مغان بر اساس كشاورزی، دامداری، صنایع كارخانه ای و بخش خدمات استوار گردیده و به دلیل مساعد بودن شرایط آب و هوایی و زمین حاصلخیز یكی از قطبهای مهم كشاورزی آذربایجان بشمار می رود. كشت محصولات به دو صورت آبی و دیمی صورت می گیرد و آب از رودخانه ارس و بوسیله كانال كشی تامین می شود . مهمترین محصولات كشاورزی مغان عبارتند از: گندم، جو، ذرت، برنج، تره بار، سویا، چغندرقند، پنبه و گردو را نام برد. از نظر دامداری به دلیل غنی بودن مراتع این بخش از رونق بسیاری برخوردار است و از انواع دام مانند گوسفند، گاو، گاو میش، بز، شتر و اسب نگهداری می شود. پارساآباد مغان دارای صنایع و كارخانجات بزرگ و كوچك می باشد.

اكثر تولیدات كشاورزی و دامپروری از پارس آباد به بازار مصرف در شهرها صادر می شود. چغندر تولیدی در كارخانه قند به شكر و قند تبدیل می شود و میوه های مرغوب آن علاوه بر صدور به بازارهای داخلی و خارجی در كارخانه وابسته به كشت و صنعت و دامپروری مغان به كنسرو، كمپوت، آبمیوه و خشكبار تبدیل می شود. تولیدات كارخانه آبمیوه مغانه عبارتند از: هلو، آلبالو، شلیل، سیب، آلو و غیره. 

صنایع دستی مغان

در مورد صنایع دستی باید گفت كه از قدیم قالی و گلیم بافی در این ناحیه رایج بوده و هست.

 

جمعیت پارساآباد مغان (مغانشهر)

شهرستان پارساآباد مغان جمعیت طبق سرشماری 1375ش 887 138نفر در دشت مغان واقع شده و از شمال و مشرق با جمهوری آذربایجان هم مرز است. شهرستانهای بیله سوار مغان و گرمی مغان در جنوب آن قرار دارند. از مغرب به قره سو و منطقه قره داغ محدود می شود. مشتمل بر سه بخش مركزی، اصلاندوز مغان و تازه كند و پنج دهستان و دارای سه شهر مغانشهر )پارساآباد مغان) و اصلاندوز مغان و شهرك توریستی كشت وصنعت و دامپروری مغان است. 

نادیر تپه سی (تپه نادر) اصلاندوز مغان با ارتفاع حدود 650 متر از سطح اقیانوسها بلندترین نقطه جلگه مغان است. آب و هوای این ناحیه معتدل و نیمه مرطوب است. آب زراعی آن از طریق رود مرزی آراز و قره سو تأمین می شود. 

زبان مردم منطقه مغان

زبان مردم منطقه مغان مثل سایر مناطق آذربایجان تركی است.

 

صنایع و معادن مغان

در این شهرستان معدن سیلیس وجود دارد. این ناحیه به دلیل آب و هوای مساعد و زمین حاصلخیز یكی از قطبهای كشاورزی ایران به شمار می آید. این شهرستان 000 150 هكتار مرتع دارد كه به سبب غنی بودن آنها دامداری نیز در آنجا از رونق بسیاری برخوردار است. از جمله محصولات كشاورزی آن گندم جو ذرت برنج تره بار بنشن سویا چغندرقند و میوه است كه بخشی از آنها صادر می شود. 

از سال 1935میلادی بررسی امكانات كشاورزی در ناحیه مغان آغاز شد. در سال 1948میلادی مقداری از زمینهای منطقه برای اجرای طرحهای عمرانی و اسكان عشایر شاهسون در اختیار سازمان برنامه قرار گرفت.

در همان سال شركت دولتی «شیار آذربایجان » تشكیل شد و عملیات مكانیزه در حوالی اصلاندوز مغان تجربه كرد كه به نتیجه مطلوب نرسید. به منظور اشاعة زراعت آبی در آنجا برای بخشی از اراضی شبكة آبیاری احداث شد. در 1330 ش برای ایجاد آبراهه (كانال) اقداماتی شد و در 1332 ش شبكة آبیاری حدود چهار هزار هكتار زمین آمادة بهره برداری گردید. در 1338 ش نیز طرح بزرگتری برای ساختمان آن به پایان رسید و از همین تاریخ از 604 18 هكتار زمین در دشت مغان بهره برداری شد و چهار هزار خانوار از عشایر محلی اسكان یافتند و ضمن دامداری به كشاورزی پرداختند (شركت سهامی كشت و صنعت و دامپروری مغان ص 4ـ5 نیز رجوع كنید به قاسمی ج 1 ص 238ـ 241). بین سالهای 1344 تا 1349ش سد انحرافی «میل و مغان » در 2 كیلومتری غرب شهر اصلاندوز مغان احداث شد. در 1353ش قانون تأسیس شركت «كشت و صنعت و دامپروری مغان » به تصویب رسید. 

منطقه مغان با ایجاد كارخانه های مهمی چون كارخانة قند مغان، پنیرسازی، پنبه پاك كنی، كمپوت سازی و بخصوص با تأسیس مجتمع كشت و صنعت در 1348ش رو به توسعه گذاشت. در 1380 مغانشهر بعد از شهرستان اردبیل دومین شهر استان از لحاظ جمعیت بود.

مغانشهر (پارسا آباد) از لحاظ تقسیمات اداری و سیاسی سابقا بخشی در شهرستان مغان در استان آذربایجان شرقی بود كه مركز آن شهر مغانشهر بود. (ایران . وزارت كشور ص 11). در 1370ش شهرستان شد و با تشكیل شدن استان اردبیل در 1372ش یكی از شهرستانهای آن گردید. (ایران . وزارت كشور. معاونت سیاسی و اجتماعی ص 8 ایران . قوانین و احكام ص 24ـ25). 

برخی از آثار باستانی این شهرستان عبارت است از: قلعة اولتان در 6 كیلومتری جنوب غربی شهر مغانشهر (پارساآباد) متعلق به دوره اشكانی و 9 گورستان كه قدمت آنها به هزاره اول پیش از میلاد می رسد و تپه ای متعلق به هزاره سوم و چهارم پس از میلاد كه پس از تاجگذاری نادرشاه افشار در آن محل به تپه نادر معروف شد. (ترابی طباطبائی ص 662ـ664 سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح همانجا).


 *************************************************

شهرستان گرمی مغان

شهرستان گرمی یا مغان یكی از شهرستان های استان اردبیل در آذربایجان است. شهر گرمی مركز شهرستان گرمی است. این شهرستان قبلا بخش مركزی شهرستان مغان بود كه شامل شهرستان‌های كنونی گرمی، مغانشهر (پارس آباد) و بیله سوار می‌باشد.

منطقه «گرمی» از كهن ترین مناطق دشت مغان است و آثار تاریخی به دست آمده از آن نشان گر قدمت بالای این شهرستان است. گرمی یكی از شهرستان های مجاور دشت مغان است كه از لحاظ شرایط طبیعی یك منطقه كشاورزی و دام پروری است. صنایع دستی این شهرستان را گلیم بافی و قالی بافی تشكیل می دهند. گر چه صنایع متوسط و بزرگ در این منطقه دارای اهمیت چندانی نیست ولی از نظر صنایع دستی، تولیدات این منطقه قابل اهمیت است. نوعی ورنی یا گلیم ریز فرش نما در روستای اینجلو تولید می شود كه در نوع خود منحصر به فرد بوده و یكی از اصلی ترین تولیدات سنتی گرمی محسوب می شود. شال بافی در اجارود و روستاهای تابعه آن رواج زیادی دارد و هنرمندان این رشته، كالاهای بسیار مرغوبی به بازار مصرف عرضه می دارند. از دیگر صنایع دستی گرمی می توان خورجین و پلاس و شال گردن و بافتن دوزی را نام برد. در سرشماری سال 1375 شهرستان گرمی 064/104 نفر جمعیت داشت. مردم این شهرستان به زبان تركی صحبت می كنند و مسلمان هستند. مكان های دیدنی و تاریخی شهرستان گرمی را تپه خرمن، منطقه گرمی و گورستان گبر تشكیل می دهند.


 *************************************************

پارسا‌آباد مغان (مغانشهر)

یكی از شهرهای استان اردبیل (منطقه ساوالان) در شمال غربی كشور است. این شهر بزرگ‌ترین شهر منطقهٔ مغان و نیز، مركز شهرستان پارسا‌آباد مغان می‌باشد.

جمعیت مغانشهر

بر اساس سرشماری‌های انجام گرفته این شهرستان در سال ۱۳۴۵ جمعیتی بالغ بر ۲۷۳۳نفر داشته‌است. در سال ۱۳۶۵ این رقم به ۲۷۷۹۳ نفر جمعیت افزایش می‌یابد. در سرشماری سال ۱۳۷۰ تعداد سكنه این شهر به ۴۸۱۴۷ نفر میرسد. جمعیت روستایی نیز ۷۳۷۸۹ نفر تعیین شده‌است. در كل بر اساس برآورد سال ۱۳۷۵ جمعیت شهرستان ۱۳۸۸۸۷ نفر بوده كه از این تعداد قریب ۴۶ درصد در نقاط شهری و بقیه در روستاهای اطراف زندگی می‌كنند.

جغرافیا و آب و هوا

پارسا‌آباد مغان در مركز جلگه مغان قرار دارد كه عموماً بصورت هموار می‌باشد. آب و هوای این شهر معتدل بوده و تابستان‌هایش بسیار گرم و زمستان‌ها با آب و هوایی ملایم همراه می‌باشند. در تابستان‌ها گاه درجه حرارت تا چهل درجه سانتی‌گراد می‌رسد و در زمستان‌ها، دما به صفر درجه نیز كاهش می‌یابد. رود آراز كه در مرز فلات ایران و جمهوری آذربایجان قرار دارد از طریق سد انحرافی میل مغان سبب آبیاری كشتزارها و ایجاد حوضچه‌هایی برای پرورش ماهی می‌شود.در خصوص جلگه مغان كه پارسا‌آباد مغان در آن واقع شده‌است با توجه به تاریخ كهن روستای اولتان و قلعه اولتان كه بتازگی یافت شده‌است می‌توان قدمت و تاریخ بیشتری را برای منطقه مغان قایل شد. از كتابهای تاریخ چنین برمی‌آید كه در روزگار باستان، این دیار دارای آبادیهای زیادی بوده‌است.


 *************************************************

بیله سوار مغان

بیله سوار در گوشه شمال شرقی آذربایجان و در جنوب رود آراز با فاصله ای حدود 50 كیلومتر از سمت مشرق با دریای خزر قرار دارد. بیله سوار از قسمت مشرق و شمال شرق و جنوب شرق با خاك جمهوری آذربایجان مرز مشترك دارد و بلندی متوسط آن 90 متر از سطح دریاست. رود بلغارچای از كنارش می گذرد.شهر بیله سوار مركز این شهرستان در 48 درجه و 22 دقیقه طول جغرافیایی و 39 درجه و 23 دقیقه عرض جغرافیایی قرار گرفته است. آب و هوای آن معتدل و مرطوب است. شهر بیله سوار در مسیر راه اصلی گرمی - مغانشهر قرار دارد. از این طریق 58 كیلومتر به سوی شمال غربی با مغانشهر و 56 كیلومتر به سوی جنوب غربی با گرمی مغان فاصله دارد.





 *************************************************

كشف غیرمنتظره 65 محوطه باستانی در دشت مغان

اجرای عملیات بررسی و شناسایی محوطه های باستانی موجود در دشت مغان آذربایجان، كه پیش از این برخی از آنها در عكس های ماهواره ای مشخص شده بود، تعداد محوطه های باستانی كشف شده در این منطقه را از 6 محوطه به 65 محوطه با آثار ارزشمندی از دوران پیش از تاریخ افزایش داد. 

كریم علیزاده سرپرست هیات مشترك داخلی و خارجی در دشت مغان، ضمن اعلام خاتمه فاز اول عملیات بررسی و شناسایی در این منطقه تاریخی گفت:«در این فصل كاوش كلیه عوارض سطح الارضی طبیعی و غیرطبیعی دشت مغان مورد بررسی قرار گرفت. بنای اصلی این مطالعات، اطلاعات حاصل از بررسی های سنجش از راه دور شامل تصاویر ماهواره ای و عكس های هوایی دشت مغان است كه سال ها پیش توسط «دكتر جیسون اور»، متخصص باستان شناسی سند اسكیپ از دانشگاه ایالتی نیویورك تهیه شده بود.» 

«علیزاده» با اشاره به اخبار و اطلاعات موجود در برخی منابع تاریخی درباره منطقه دشت مغان گفت:« مطالعات تكمیلی این محوطه توسط كارشناسان ژئوفیزیك از دانشگاه تبریز آذربایجان انجام شده است. مجموعه این مطالعات، دانش باستان شناسان را درباره منطقه دشت مغان تكمیل كرده است.»  

وی كه پیشتر از كشف 6 محوطه باستانی در دشت مغان خبر داده بود، آخرین نتایج به دست آمده از این مطالعات را كشف 65 محوطه باستانی اعلام كرد .این محوطه ها در سر تا سر دشت پراكنده شده اند. 

وی یادآور شد: « تهیه مختصات جغرافیایی، نمونه برداری و جمع آوری سفال ها، عكسبرداری از تمام محوطه ها در جریان عملیات شناسایی اخیر انجام شده است كه بررسی هر یك از آنها مستلزم صرف زمان طولانی است. به گونه ای كه كار در مورد تمامی این محوطه ها به سال ها بلكه دهه های متمادی بررسی و مطالعه نیاز دارد.» 

سرپرست هیات بررسی و شناسایی دشت مغان همچنین اظهار داشت: «65 محوطه باستانی به دست آمده عمدتا مربوط به دوره ساسانی و اسلامی است اما آثار و شواهد ظاهری در برخی از محوطه ها (حدود 8 محوطه)، حكایت از قدمتی مربوط به دوران پیش از تاریخ دارد. آثار بدست آمده از دوره های پیش از تاریخ نیز احتمالا سالم و بكر باقی مانده است.» 

وی به ویژه از فشردگی و تراكم محوطه های باستانی به دست آمده در این منطقه ابراز شگفتی كرد و افزود: «چنین حجم وسیعی از محوطه های باستانی با این تراكم و فشردگی، كاملا دور از انتظار و بی سابقه است. به طوری كه به عنوان نمونه در حوزه اصلاندوز و دهستان كورعباسلو صرفا در اطراف خود شهر اصلاندوزمغان كه یكی از ده ها حوزه مورد بررسی در دشت مغان بوده است، حدود 15 محوطه باستانی كشف شده است. این محوطه ها با فاصله بسیار كم در كنار یكدیگر قرار گرفته اند.»

وی در پایان یادآور شد كه تنها نمونه مشابه با دشت مغان از نظر تراكم استقرارهای باستانی، دشت حاصلخیز خوزستان است كه همانند دشت مغان از نظر كثرت محوطه های باستانی پیش از تاریخ تا دوره اسلامی بسیار غنی است و فاصله محوطه های باستانی آن از یكدیگر نیز بسیار اندك است. این فشردگی محوطه ها به جز دشت مغان در سرتاسر محوطه های باستانی شناخته شده در آذربایجان كاملا بی سابقه است. 

دشت مغان كه در مركز آذربایجان واقع شده، منطقه حاصلخیز كشاورزی است كه از شمال به رود آراز ارس و مرز جمهوری آذربایجان و از شرق به مرزهای خاكی جمهوری آذربایجان محدود می شود. این منطقه از غرب به حوزه رود قره سو و از جنوب به ارتفاعات خروس لو در مجاورت ارتفاعات سبلان می رسد.

*************************************************

چشمه طبیعی مازافا و آب شفابخش سنگ كلیه و چوبان سنگی 

از روستای صلوات كه بطرف مشگین شهر حركت می كنیم 20 كیلومتر آن طرف تر به سه راهی بر می خوریم كه تابلوی آبی ناخوانایی بچشم می خورد كه به زحمت می توان نام روستای مازافا را بر روی آن خواند. آسفالت تر و تازه و با خط كشی وسط و با زمینهای كشاورزی سرسبز در هر دو طرف آن با كوهپایه ها و تپه های پوشیده از گل و گیاه روح آدمی را صفا می بخشد. كمی كه به جلوتر می رویم در سمت چپ خودمان كوهیایه سنگی را می بینیم كه به روایت اهالی روستای مازافا و بر اساس قصه كهن این دیار آن را " چوبان داشی" یا چوپان سنگی می نامند كه در آن چوپان ناشكری خیلی وقتها پیش با گوسفندان و گله خویش به روایتی در بالای آن كوه به سنگ تبدیل شده و قدمت آن شاید به هزاران سال پیش بر می گردد. از آنجا كه ابراهیم شرقی زاده جوان خوش مرام این روستا تنها میزبان ما در روستای مازافا بود معلوماتش از این كوه سنگی و بعبارتی چوپان سنگی محدود به شنیده هایش بود چیز زیادی عایدمان نشد. بگفته ابراهیم شرقی زاده این چوپان در روزگاران كهن آرزوی داشتن چشمه ای برای درمان دردها كرده و پیش خود عهد كرده اگر چنین شد هفت راس از گوسفندانش را قربانی خواهد كرد و چون به آرزوی خویش رسیده نه تنها قربانی خود را بجا نیاورده بلكه به تمسخر پرداخته و ادا و اطوار زیادی هم از خود در آورده است و چنین بوده كه به همراه گوسفندانش به سنگ تبدیل شده است. اكنون سنگی كه تشابه بسیاری به یك چوپان دارد بر بلندای این كوه سنگ بهمراه گوسفندان سنگی اش قرنهاست كه در بالای كوه جا خوش كرده است و حداقل توانسته است سوار بر قصه پدران و مادران روزگار دیده درس عبرتی برای مردمان سخت كوش و آرزومند این دیار كهن گردد. الهوردی فرجی مرد 145 ساله مازافایی كه پدر بزرگ ابراهیم شرقی زاده میزبان خوش ذوق و سلیقه ما بوده چندسال پیش دارفانی را وداع گفته و او برای ابراهیم و پدرش از چوپان سنگی و چشمه طبیعی كه درمان سنگ كلیه است قصه های فراوان نقل كرده است. كوهپایه ای كه چوپان سنگی در ان قرار دارد به ال قایاسی در بین مردم و چوبان داش معروف است. چشمه مازافا درمان سنگ كلیه است و افراد زیادی گویا با مراجعه به این روستا و خوردن آب این چشمه برای همیشه از سنگ كلیه راحت شده اند. این چشمه اكنون لوله كشی شده و بر آن یك درپوش هم نهاده اند كه از وسط روستای مازافا عبور كرده و دو كیلومتر راه خاكی مناسبی دارد تا می رسیم به چشمه آب معدنی مازافا و همانطوریكه گفتیم لوله كشی هم شده است. این چشمه طبیعی در میان طبیعت رام و ساكتی خزیده است كه با آب و هوای ملایم و روح بخش آن دل كندن از آن محیط آسان نیست. این سرزمین كه در همسایگی قلعه قهقهه می باشد مملو از نعمات طبیعی است و تو گویی خداوند نعمات سرشار خود را از آب شفابخش سنگ كلیه گرفته تا تپه های سرسبز و هوای پاك تا سایر موهبت هایش تقدیم مردم پاك سیرت این روستا كرده است. برای اشنایی بیشتر باید گفت كه سه راهی نرسیده به قلعه قهقهه از 20 كیلومتری از طرف روستای صلوات ورودی این روستا است و از سه راهی فوق هم 7 كیلومتر تا روستای مازافا راه است و البته یك روستایی هم بین راه بر خورد می كنید كه گویا تازه كند نام دارد. از مازافا تا چشمه طبیعی هم دوكیلومتر راه خاكی مناسب است.مازافا چشمه طبیعی را در قلب و سینه خود دارد. اب جاری اش شفابخش سنگ كلیه بوده و چوپان سنگی آن با گوسفندانش قصه كهن دیار مازافا است. مازافا اكنون به شهرستان مشگین شهر مربوط می شود و روح و شادابی و سهم سرسبزی اش هم از مغان به عاریت گرفته شده است و شما می توانید مازافا را خواهر خوانده مغان كهن بنامید. چراكه این سرزمین در بین راه مغانی های طبیعت دوست و عاشق سرسبزی و شوق همواره میزبان مسافران و راهروان انسانها در طول تاریخ بوده است.

*************************************************

مراكزتاریخی وباستانی منطقه مغان

• قلعه اولتان مغان

• برج قارلوجا 

• تپه خرمن 

• تپه نادر اصلاندوز

• پل تاریخی خمارلو - مغان

 

جاذبه های طبیعی منطقه مغان

• زیستگاه خروسلوی مغان

• زیستگاه آقابابا 

• زیستگاه حسن دره سی

• گورستان اصلاندوزمغان

• گورستان كورلار كورعباسلوی مغان

• دریاچه سد شهرك مغان

• سواحل زیبای آراز چایی (رود ارس)

و سایر جاذبه های توریستی

 *************************************************

جنگل های مغان

جنگل های موغان با ۱۶۴ هزار هكتار وسعت در محدوده كوه‌های قره داغ و رودخانه آراز قرار گرفته است. موغان منطقه وسیعی است كه دارای ۹۰۰ هزار هكتار وسعت بوده و از دو بخش موغان شمالی و موغان تشكیل می‌شود. موغان شمالی در محدوده جمهوری آذربایجان شمالی قرار دارد.

جنگل‌های موغان یك منطقه حفاظتی است و یونسكو ( سازمان علمی فرهنگی ملل متحد) آن را به عنوان منطقه‌ حفاظتی و ذخیره گاه “بیوسفر” ( ژنتیكی ) در كره زمین مطرح كرده است.

كارشناسان در بخش جنگل شناسی ایران در سال‌های اخیر جنگل‌های ارسباران را به دلیل داشتن ۷۸۵ گونه گیاهی و ۱۷۰ گونه درختی، شامل ۴۲ تیپ مرتعی و ۱۴۳ واحد جنگلی، در زمره یكی از مناطق با ارزش ژنتیكی جهان شناخته و به جهت برخی ویژگی‌های خاص یك منطقه رویشی مستقل، با نام منطقه جنگلی موغان (ارسباران) معرفی كرده‌اند كه یكی از مناطق پنجگانه رویشی ایران، محسوب می‌شود.

جنگل‌های موغان از نظر جغرافیایی به اتفاق جنگل‌های خزری در زمره منطقه هیركانی قرار می‌گیرد و شباهت زیادی به جنگل‌های خزری و جنگل‌های كناره دریای سیاه دارد، با این تفاوت كه به جای درختان راش و توسكای جنگل‌های شمال كشور و درختان كاج حاشیه دریای سیاه، درختان بلوط و ممرز در جنگل‌های موغان روییده است.

 منبع: انجمن توسعه مغان

 http://www.shahrimiz.com/index.php/1389-03-18-20-05-55/62-1389-03-23-15-29-38.html