اویون‌لار / علی محمد خلفی زنگیر
یازار : گئرمي‌لي
+0 به یه ن
ایل‌لر بویو خالقی اَیلن‌دیرن و آرا-سیرا اَیلندیردیگی اینسان‌لارا یاشامین چئشیدلی یؤنتم‌لرینی اؤیره‌دن و بعضاً گیزلی و اوستو اؤرتولو مئساژ بوراخان "اویون‌لار" اونودولماقدا اولسادا، آزدان- چوخ‌دان ایندی ده اوینانیلیر.
بو اویون‌لارین بیر سیراسی صرف ایلنجه اوچون اولور آما بیر سیراسیندا گیزلی قالمیش اجتماعی ایداره یؤنتم‌لری دقتی چكیر، بیر سیراسی اویونو اوینایان اینسان‌لاری فیزیكی و ذهنی باخیم‌دان برك‌دن-بوش‌دان چیخارا‌راق حقیقی یاشام اوچون گلیشدیریر.
اویون‌لاردا بیر خالقین حیات یولونو، كیم‌لیگینی، دونیا گؤروشونو و.س. گؤرمك اولار. بیر سؤزله دئسك اویون‌لار بیر قاب اولا‌راق بیر میللتین كولتورونو داشیماقدا‌دیرلار.
سؤزسوز كی، "اویون" اجتماعی و توپلومسال یاشامین محصولودور. دئمك اولار كی، ایندی بیزه گلیب چاتمیش فولكلور و مادی-معنوی مدنیتین محصول‌لاری كیمی، اویون‌لاردا صرف ایندیكی هدف اوچون یارانمامیش‌دیر. ایلكین بشرین الی ایله یارانان ساخسی قاب-قاجاق‌لار ایندی اینجه‌صنعت ساحه‌سینده ال ایشلری آدلانسا دا او چاغ‌لارین آنجاق گونده‌لیك احتیاج‌لارینی اؤده‌ییردی، اما ایندی اونلارا بیر اینجه‌صنعت محصولو كیمی باخیلیر. اویونا گؤره ده بئله دوشونمك اولار، اسكی چاغ‌لاردا چئشیدلی آیین و اینانج حركت‌لری اولا‌راق اویغولانان بو اویون‌لار ایندی بیزده صرف ایلنجه اوچون ایشلنه ده بیلر.
اویون سؤزونون چوخ آنلامی وار، هانكی‌سینی نظرده توتدوغوموزو بللن‌دیرمك اوچون اویون سؤزونون كؤكونو و آنلام‌لارینی گؤزدن كئچیرمه‌یی لازیم بیلیریك.
"بو كلمه‌نین كؤكه‌نینده دین و بوگو كیمی ریتوال اؤزل‌لیك‌لر داشیدیغی، تئرمین اولا‌راق توركجه بیر سؤزجوك اولدوغونو و قوللانیمی‌نین چوخ اسكی زامان‌لارا دایاندیغینی گؤرمك‌ده‌ییك. "اویون" قاورامی و "اویناماق" فعلی تورك لهجه‌لری آراسیندا قوللانیلماقدا‌دیر. آذربایجان توركجه‌سینده "اویناماق"، باشقورد توركجه‌سینده "اویناو"، قازاق توركجه‌سینده "اویناو"، قیرقیز توركجه‌سینده "اوینه"، اؤزبك توركجه‌سینده "اوینمك" شكیلینده گؤرولمكده‌دیر. اویونون "تمثیل" آنلامی ایسه: آذربایجان توركجه‌سینده "تاماشا"، باشقورد توركجه‌سینده "اویین"، قازاق توركجه‌سینده "اویین"، قیرقیز توركجه‌سینده "تئاتر اویونو"، اؤزبك توركجه‌سینده "ایسپئكتاكل"، شكیلینده وئریلمكده‌دیر. اویونون "حیله" آنلامی ایسه: آذربایجان توركجه‌سینده "اویون"، باشقورد توركجه‌سینده "آلداو"، قازاق توركجه‌سینده "كوولیك، آلداو"، قیرقیز توركجه‌سینده "آلدؤ"، اؤزبك توركجه‌سینده "آلداو، هیلؤ"، كلمه‌لریله ایفاده ائدیلمك‌ده‌دیر.
بو كلمه‌نین گونوموزده "تمثیل" و "یاریش" آنلامیندا قوللانیمی قاشغارلی ماحمودون دیوانی لوغات-ایت تورك آدلی اثری‌نین یازیلدیغی تاریخه قدر گئری گئتمك‌ده‌دیر. سؤزلوك‌ده: "بودهوشمك" و "اویون" سؤزجوك‌لری‌نین، "اویون اویناماق"، "یاریشماق" و "دانس‌دا یاریشماق" كیمی آنلام‌لاردا قوللانیمینا اؤرنك‌لرله یئر وئریلمیش‌دیر. آنجاق "بودهیك"، "بودیك"، "بودهوشمك" سؤزجوك‌لری داشیدیق‌لاری آنلام‌لار، زامان ایچینده "اویون" و "یاریش" كلمه‌لرینه بوراخیلمیش‌دیر.(2)
بؤیوك توركجه سؤزلوگونده اویونو بئله آنلا‌دیر:
* واخت گئچیرمه‌یه یارایان، بل‌لی قورال‌لاری اولان اَیلنجه.
* قومار.
* شاشقین‌لیق اویاندیریجی هونر.
* تیاترو و یا سینئمادا صنعت‌چی‌نین رولونو یوروملاما بیچیمی.
* موزیك ائشلیگینده یاپیلان حركت‌لرین بوتونو.
* صحنه و یا میكروفوندا اویناماق اوچون حاضیرلانمیش اثر، تمثیل، پیئس.
* بدنجه و قافاجا یئته‌نك‌لری گلیش‌دیرمك آماجییلا یاپیلان، چئویك‌لییه دایانان هر تورلو یاریشما.
* حیله، دوزن، دسیسه، ائنتریكا.
* (گورَش‌ده) خصمینی یئنمك اوچون یاپیلان تورلو بیچیم‌لرده شاشیردیجی حركت.
* (تئنیس‌ده) طرف‌لردن بیری‌نین دؤرد سایی قازانماسییلا الده ائدیلن سونوج.
آذربایجان دیلی‌نین ایضاحلی لوغتینده اویون بئله آنلادیلیر:
* اَیلنمك و واخت كئچیرمك اوچون بیر نئچه آدام (اساساً اوشاق) آراسیندا ایجرا اولونان مختلف نؤو‌لو ایلنجه، مشغله.
* معین قایدا، اصول و شرط‌لرله ایجرا ائدیلن ایدمان مشغله‌سی، ایدمان نؤوو.
* رقص
* حوققا، كلك، فند، فیریلداق، حیله.
* معین رولو اویناما، ایفا ائله‌مه.
هر ایكی سؤزلوگون وئردیگی آچیقلامالارین بیرینجی وئریلن آچیقلاماسی بیز دئمك ایسته‌دیگیمیز "اویون"و شرح ائدیر. اما بو اویون‌لارین بعضی‌سینده اَیلنجه‌دن باشقا آیری-آیری فایدا‌لار دا واردیر كی، اویون‌لارین شرحینده اونلارا توخوندوغوموز اوچون بورادا دئمك‌دن چكینیریك.
بو اویون‌لارین هامی‌سیندا اولان اورتاق نقطه "قازانماق"دیر. اینسانین حیاتی یاریش‌دان عبارت‌دیر. اما حیات‌دا اولان یاشامین آشاما‌لاری دَیَرینه باخا‌راق بیر-بیرین‌دن فرق‌له‌نیر. اینسان هر یاریشی –دوغرو یا اویون- قازاناندا پسیخولوژی باخیم‌دان بوشالا‌راق كؤن‌لو خوش اولور. بئله‌لیكله اویونو قازانان اویون‌چو سئوینه‌رك اؤزونو یوخاریدا حس ائدیر.
سونراكی پست‌لاردا اویون‌لارین بیر-بیر شرحی یازیلاجاق.
سون یازیلار
