بایرام آیی و چرشنبه بایرامی / علی محمد خلفی زنگیر
یازار : گئرمي‌لي
+0 به یه ن
گرمی نیوز:
میل موغان: ایلین اون ایكینجی آیی موغانین چوخلو یئرلرینده، ایندی ده “بایرام آیی” آدلانیر. بو آیدا، دؤرد چرشنبه حیاتین دؤرد اؤنملی عونصورلاری(سو،اود،یئل،تورپاق) ایله باغلانیب و اونلارا گؤره چئشیتلی دبلر، تؤرن لر و رسم لر دوزنلَنیب.
مومكون‌دور كئچمیشده اودا، سووا، یئله و تورپاغا سایقی، باشقا اینانج و تاپینما سببی ایله اولوب. چاغلار اؤتدوكجه بو اینام و تاپینما یئرینی باشقالاری ایله دَییشسه ده، او عونصورلارا اولان سایقی و اونلارلا باغلی دبلر، تؤرنلر اؤزونو اولدوغو كیمی یا بیر آز دییشیك طرزده ساخلامیشدیر. اؤرنك اوچون؛ آذربایجاندا ایسلامدان اؤنجه، غئیری- اسلامی دینی اینانجلارلا یاشایان توركلر، اودو قوتسال سانیب و اونا تاپینیرمیشلار، او چاغلار بو ایناملا باغلی تورلو-تورلو دبلر، آیینلر و اینانجلار یارانیبدیر. آما ایندی بیزیم خالق اسكی دینی اینانجدا اولماییب او چاغلاردا كی كیمی اودا تاپینماسادا، او اینانجلارلا باغلی دبلرین، تؤرنلرین ایندی ده ایزلری قالیر.
اسكی اینسانا تاپینماق اَیلنجه یوخ اؤلوم-دیریم مسأله‌سی ایدی. او بیرینی آختاریردی یئنیلمز، گوجلو و قورویوجو و یارادان اولا و بو شخص یامان گونونده اونا سیغینا، یا هئچ اولماسا اونون آجیغینا توش گلمه‌یه. اونا گؤره طبیعت‌ده، هر بیر «شئی»ده بو اؤزللیكلری گؤروردو، گؤزدن قاچیرماییب، اونا سیغینیردی. یارانیشین فلسفه‌سینی بیلمه‌ین اینسان، سیرلی بیر دونیا ایچینده اؤزونو آرخاسیز گؤروردو. دوغال گوجلرین، ندنینی و نه ایسته‌دیگینی بیلمیردی. ایلدیریم نییه شاخیییر؟ قاسیرغا نییه قوپور؟ یئل ندن گوجلو اسیر؟ یئر نییه دَبریر؟ آلوو نییه یاشیل مئشه‌لری و حیاتی یاندیریر؟ و.س. اینسان بئله بیر اولایلارین ایچینده اؤزونو قورویوب ساخلاماغا چالیشیردی. بو گوجلری جانلی سانیردی. اونلارین بیر طلب و ایستَگی‌نین اولماسینی دوشونوردو. اونا گؤره بیرینه یالواریردی، بیرینه بزَنیب اؤزونو گوجلو گؤسترمك ایسته‌ییردی، بیرینه قوربان كسیردی، بیرینه آیین-اویون قوروب تؤرن ساغلاییردی. و سونوندا بیرینه تاپینیردی.
ایلین سون آییندا‌كی «هر بیر چرشنبه، طبیعتین بیرعونصوری ایله علاقه‌لندیریلمیش و بئله‌لیكله اجدادلاریمیزین اسكی تصوّورلرینده ایل آخیری چرشنبه‌لر یارانیب، موقدّسلشدیریلمیش‌دیر. اسكی ایناملارا گؤره، بو چرشنبه‌لرین هر بیرینده طبیعتین دؤرد عونصوروندان بیری دیریلمیش، بدیعی تفكورده انسان جیلدینده تصوّور ائدیلن هر بیر چرشنبه ایله باغلی خالق بؤیوك شنلیك و مراسیملر دوزلتمیشدیر. میلّی یادداشدا “ایل آخیر چرشنبه‌لر” كیمی یاشایان بو چرشنبه‌لرین هر بیری حاقّیندا ائل آراسیندا بیر-بیریندن بویالی آیین، اعتقاد، اینانج، میف، افسانه و روایتلر یارانمیش، ابتدایی بدیعی تفكورون نمونه‌لری كیمی، اونلار (ایل آخیر چرشنبه‌لر) خالقین شفاهی یادداشیندا ابدیلیك یاشامیشدیر. ایل آخیر چرشنبه‌لرله باغلی بؤیوك بیر قیسم اسكی اعتقادلار، شخصلری چوخ پیس و ضررلی عادت و نیّتلردن اوغورلوقدان، ریاكارلیقدان، اخلاقسیزلیقدان، تكبّوردن، پاخیل‌لیقدان، باشقاسی‌نین وارداتینا گؤز تیكمكدن چكیندیرمیش، اونو حالال زحمته چاغیرمیش، اینسانلاردا اَمگه، توپراغا درین محبت آشیلامیشدیر. نوروز آیین و اعتقادلاریندا عدالته، خوشلوغا، رحمه بؤیوك احترام وار.» بوتونلوكده، ایلین سون چرشنبه‌لری‌نین هر بیری، آتا- بابالاریمیزین مین ایل‌لر بویو یاشادیغی قوتسال ایناملار و دویغولاری ایله باغلی اولدوغو اوچون، بوگون، اونلاری اؤز دونَنیمیز و كئچمیشیمیز كیمی بیلمَگه و قورویوب یاشاتماغا بورجلویوق.
كئچمیشده، دؤرد عونصور دؤرد چرشنبه‌ده اؤزل شكیلده، دبلر، تؤرنلر و آیینلر ایچینده آتا بابالاریمیزین اَلی ایله تام اعتیقاد و اینانجلا یاشاسا دا، ایندی بو دبلر چوخ یئرده بوتونلوكله ایلین سون چرشنبه‌سینه توپلانیب و چوخ گؤزل سئوینج و شنلیكلر ایچینده، آرادا ایناملا و آرادا دا اَیلنجه كیمی یئرینه یئتیریلیر. (سون چاغلاردا اونودولماقدادیر). چرشنبه آخشامیندان اؤنجه اونون گلمه‌سینه گؤره بیر نئچه ایشلر گؤرولور:
-تكه اویناتما دبی: تكه اویناتما چرشنبه‌لره باغلی دئییل، بایرام آیی‌نین ایچینده اولدوغونا گؤره بوردا یازماق ایسته‌دیك. «كئچی اونقونونا اینام چوخ تورك دیل‌لی خالقلارین میفولوژی‌سینده ، افسانه‌وی ناغیل‌لاریندا اؤز عكسینی تاپمیشدیر. ...كئچی تورك دیل‌لی خالقلاردا یازین بلیرتیسی‌دیر. محض بونا گؤره ده بیر چوخ تورك دیل‌لی خالقلاردا ، ائله‌جه ده آذربایجانلی‌لاردا كئچی یازی گتیرن گونشله ، اونون بلیرتیسی اودلا بیرگه یاد ائدیلیر... یازین گلمه‌سی مراسیمینده یازی آچیقدان-آچیغا تمثیل ائدیر و كئچی-یاز، قیشی بلیرتیسی كوسا ایله موباریزه آپاریر آذربایجانلی‌لاردا «كوسا-كوسا» اویون-مراسیم تاماشاسی بئله بیر موباریزه‌یه حصر اولونموشدور.» بیرده بونو دئمك اولار كی، كئچی قیش حئیوانی دئییل و قیشین سویوغونا دؤزمه‌سی چوخ چتین اولور. مال-داوارین ایچینده كئچینی تئز سویوق وورور. حتی بیری تئز اوشوینده “كئچی كیمی نه تئز سؤیوغ ویردی سنی” سؤزو ده دئییلیر. اونا گؤره كئچی اؤزونو قاباغا آتیب تكه كیمی بزَنیب قیشی و سویوغو قووماغا چالیشیر و یازین گلمه‌سینه جان‌آتیب اللرده اویناییر. تكه كئچی‌نین ائركگینه دئییلیر. اونا بنزر بیر اویونجاق دوزلدیب و اؤزل شكیلده اونا گئییم گئیدیریب، ساپ قوشوب بایراما بیر نئچه گون قالمیش تكه اویناتما دبی آدی ایله اوینادیلیر. آرا-سیرا كندلرده بایراما 3-4 گون قالمیش، تكه‌چیلر دوزلتدیكلری تكه‌نی گؤتوروب قاپی-قاپی گزه‌رك، شعیر اوخویا-اوخویا ائولردن بایرام‌پایی آلیرلار. تكمچیلرین اوخودوقلاری «شعیر» و «نووروزداما»دان بیر نئچه نمونه:
«تكم-تكم آتداما
قول-قیچووی قاتداما
قاباغدان بایرام گلئی
گئدیب چؤلده اوتداما
بو منیم آختا تكم
بوینینده نوختا تكم
گاه قول اولئی ساتیلئی
گاه چیخئی تاختا تكم
كم آدی خئیره‌نیسه
جهره‌نی قورار اوتورار
میسدیریغین ساللار اوتورار
ناهاری ویرار اوتورار
اریسون داغلارون قاری
تؤكولسون چایلره باری
بی یومورتدا ندور قاری
وئر آلله اوغلوی ساخلاسون
ایمام كمندوی باغلاسون
تكم گئتدی خاننیغا
اوز قویدی یاماننیغا
اؤلدوردیلر تكه‌می
آتدیلر ساماننیغا
تكه‌مون كندی واردو
كندی كمندی واردو
هر قاپودا اوینه‌سه
بی نلبَكو قندی واردو
هورندو آی هورندو
یوك دیبینه سورندو
آلله اوغلوی ساخلاسون
تكه‌می یولا سال ایندی
جناب-ی جبراییل نامه گتیردی
گتیرجگین پئیغمبره یئتیردی
بیر نئچه مستب ده دینه گتیردی
نئچه‌سین ده جهنّمه یئتیردی
آیده-ایلده بو بایرمی دییَللر
خونچه‌لره نوغول-نوبات دوزللر
بیریسی وار كوردی تومان گییَللر
بیریسی وار یاشیل تومان گییَللر
آیوز-ایلوز-گونوز-هفتوز موبارك
سیزون بو تزه بایر‌موز موبارك
گلون چیخای بو داغلارون دوزینه
كولی سپَگ بئنامازون گؤزینه
گل-گل ای من حسرتم دیلداره نوروز بایرَمی
اینتیظارم یار چیخا سئیرانه نوروز بایَرمی
سن قدم سن، سن قدم باس بو گؤزوم اوسته بو گون
صبریدن ائتدون منی، من اولمیشم چوخ سرنیگون
نه مودتدو گؤرمییَم حالیم پریشاندو زبون
بو داواسیز دردیمه بی چاره نوروز بایرمی
گلدی نوروز بایرَمی آچیلدی گوللر- لاله‌لر
زب-زبون اولدی چمن‌نر بولبول ائیلر ناله‌لر
آی آغا نوروزووی الله موبارك ائیله‌سون
بو گلن بایر‌مه‌جن ائووزی آباد ائیله‌سون
جاناب-ی جبراییل تاختا چیخاجاغ
یئزیدون بوینینه نوخدا ویراجاغ
سو یئرینه شیرین شربت آخاجاغ
آی آغا نوروزووی الله موبارك ائیله‌سون
بو گلن بایره‌مه‌جن ائووزی آباد ائیله‌سون»
-دَیمه‌یه گئتمك: چرشنبه آخشامینا یاخین بیر گونده قارداشلار باجیلارینا و آتالار قیزلارینا بایرام‌پایی آپاریرلار. هر كیمین او ایلین ایچینده یاخین بیر شخصی اؤلوبسه، اونا قارا بایرام ساییلیر. اونا گؤره قوهوم و یاخینلار اونون یاسینی گؤتورمكدن اؤتورو “یاسداما” آدیندا بیر پایلا اونون گؤروشونه گئدیب دئییرلر: “آلله رحمت ائله‌سون، آلله گلن گوننروزی خئییر ائله‌سون”. بیرده چرشنبه آخشامی قونوم- قونشوسو و یاخینلاری اونون ائوینه گئدیب اونون بایراما قاتیلماسینی ایسته‌ییرلر.
چرشنبه دبلری
قَله-آرا گون-تك گونو(سه شنبه) ایلین سون چرشنبه آخشامی كؤهنه‌ایل‌بایرامی آدلانیر. بو آخشام چوخ قوتسال ساییلیر، خالق آراسیندا “عزیز گون”دور، دئییرلر. اونا گؤره تورلو-تورلو اینانجلار و دبلر یارانیب. بو گون آخشام‌چاغیندان باشلایاراق بو ایشلر گؤرولور:
-قووورغا قووورماق: چرشنبه آخشامی گون دؤنندن سونرا ساج آسیلیر و بوغدانین آرینیب- سئچیلمیشی، آغ نوخودون بیر گون اؤنجه سودا ایسلانمیشی، چته‌نه و باشقا بئله قووورمالیلاردان ، هر كیمسه گوجو چاتدیغی قدر قووورماغا باشلاییر. قوورولان بوغدانین ایلكینی گؤتوروب ائوین باشینا توولاییب سپیرلر. اینانیرلار بئله‌جه، بركت چوخالار. بو قوورولموش بوغدانی و نوخودو ائوده اولان باشقا بایرام یئمه‌لیلری ایله یاناشی بایرام آخشامی یئییرلر.
-تونقال قالاماق: گون باتان چاغی تونقال یاندیریلیر و گنج-قوجا، اوشاق-بؤیوك، قیز-گلین، یانان تونقالین اوستوندن اویان-بویانا آتیلیب دئییرلر: «آغیرریغیم-بیغیرریغیم بیردا قالاسان دیش آغریم، باش آغریم بیردا قالاسان قیرمیزیلیغون منیم، سارولوغوم سنون» تونقال دان سونرا اوجا بیر یئرده، (دامین اوستونده) یئددی كوما، هر بیری بیر اوووج قدری كول تؤكورلر اونلارا نئفت تؤكوب یئددیسینی ده یاناشی یاندیریرلار.
-شار آتماق: قول بویدا بیر آغاجین باشینا چیت یوخسا پامبیق دولاییرلار، اونو تئل(سیم)، یا قاتما ایله باغلاییرلار. سونرا اونو نئفته باتیریب اود وورورلار، یانان شاری جاوان-جووانلار و یئنی‌یئتمه‌لر و اوشاقلار وار گوجو ایله گؤیه سیخیرلار. شار سویونجا، یا شام یئمَگینه قدر شار آتما داوام ائدیر.
-اویونلار: چرشنبه آخشامی، آنا-باجیلاریمیز قووورغا قووورماقدا اولاندا، چؤلده اوشاق، بؤیوك، قوجا و گنج كوما- كوما اولوب شارچی و تونقالچیلارلا یاناشی تورلو-تورلو اویونلار اویناییرلار. اویونلار بؤلومونده سایدیغیمیز اویونلارین چوخو اؤزللیكله آشیق اویونو و یومورتا اویونو بو چاغلار چوخ اوینانیر.
-یومورتا اویونو: «بئش-آلتی شخص بیر یئره توپلانیب، هر بیری بیر یومورتا یئره قویور. سونرا بیر تویوغو یومورتالارین اوستونه كیشله‌ییرلر، تویوغ هانسی یومورتایا دیمدیك وورسا اونون ییه‌سی اودور و بوتون یومورتالاری گؤتورور.»
-یومورتا چاققیشدیرما: اونودولماز شهریاریمیز بو اویونا گؤره دئییر:
یومورتدانی گؤیچك گوللو بویاردیق
چاققیشدیریب سینانلارین سویاردیق
اویناماقدان بیرجه مگر دویاردیق
علی منه یاشیل آشیق وئرردی
ایرضا منه نووروز گولو درردی
اویونچونون بیری یومورتانی الی‌نین ایچینده توتور(یاتیر)، یومورتانین بیر باشی بیرآز، اوووجون باش یؤنوندن گؤرونور. او بیری اویونچولار سیرا ایله و اؤز یومورتالاری ایله یاتان یومورتانی وورورلار(چاققیشدیریرلار)، سینان یومورتا اودوزور. و یومورتانی وئرمه‌لی اولور. اودان اویونچو یاتیر و سیرا كیمیندیرسه دؤیور. بئله‌لیكله اویون داوام ائدیر. بو و بو كیمی اویونلار، بایرام قاباغی و بایرامدان سونرا دا اوینانیلیر.
-نیّت‌ائله‌مك: تؤرنلردن سونرا ائوه قاییدیرلار. قاپی آغزینا چاتان گنج قیزلار، اورَگینده بیر نیّت توتور(گئنل‌لیكله اَره ائوینه گئتمَگی) و بیر باشماق گؤتوروب گؤیه آتیر، باشماق آرخاسی ائوه ساری و اوزو چؤله ساری دوشسه، ایستَگی یئرینه یئته‌جك. ترسه دوشرسه، ایستَگی گئرچكلَشمز.
-ایكی نلبَكی قویورلار و نیّت ائدیرلر. ایكی نلبَكینی بیر شخصین اؤنونه توتورلار، اودا بیرین گؤتورور. گؤتورولن نلبَكی او اورَگینده توتدوغو اولارسا، نیّتی یئرینه یئته‌جك، یوخسا یوخ.
-نیّت ائدندن سونرا بیر یومورتانی گؤتوروب تندیرین گیلفه‌سی‌نین قاباغیندا كوله باسدیریرلار. یومورتانی شامنان سونرا یا چرشنبه گونو ائرته‌دن كولدن چیخاریرلار. یومورتانین اوستونه جیزیق (خط) دوشرسه نیّتی یئرینه یئته‌جك یوخسا یوخ.
-نیت ائدندن سونرا بیر داش آپاریب بللی یئره قویورلار. صاباح تئزدن گئدیب اوداشی گؤتوروب آلتینا باخیرلار. جانلی بیر زاد (بؤر-بؤجوك فیلان) او داشین آلتینا گیرمیش اولسا، ایستك یئرینه یئته‌جك.
-قووورغا قوورولاندا، اوچ-دؤرد قیز بیر یئره ییغیلیب هر بیری بیر بوغدا نیشانلاییب اود اوستده اولان ساجین یا لگنین ایچینه آتیرلار. هانسی بیری‌نین بوغداسی تئز چیرتداسا او قیزلارین ایچینده بیرینجی اره گئدن او اولاجاق.
-آدام وار مسجیده گئدیب اوردا شمع یاندیریر، شمع سونا كیمی یاندیقدان سونرا اونون اَریمیش پییی‌سیندن یارانان گؤرونتو نیّت‌له باغلی اولسا دئییرلر نیتی یئرینه یئته‌جك.
-بو آخشام یاتاندا دا نیّت ائدن هر كیمسه بیر آغ بئز دویون چالیب باشی آلتینا قویوب یاتیر. بئله كی، نیّتی گئرچكلشرسه او دویونون ایچینده توك اولسون.
-قولاق آسدی: چرشنبه آخشامی هامی ائوه ییغیلدیقدان سونرا كیمسه اورَگینده بیر سؤز توتوب (نیّت) سونرا چؤله چیخیر. قولاقلارینی بارماقلاری ایله توتور و گئدیر اؤز ائولری، یوخسا ایسته‌دیگی قونوم-قونشو قاپی-باجاسی‌نین یانیندا قولاقلارینی آچیر. بیرینجی ائشیتدیگی سؤزون یورومو-یوزومو نیّتین نئجه اولاجاغینی دئییر.
-قورشاق‌آتدی (دسمال‌آتدی):یاخین كئچمیشده آذربایجانین اؤزل گئییمینه گؤره قورشاق؛ ارشین یاریم قدرینده اولان بئله باغلانان بیر پارچا ایدی. قورشاق هم بئلی برك ساخلاییردی هم‌ده لازیم اولان موختلیف یئرلرده ایستیفاده اولونوردو. او همیشه شخصین یانیندا اولدوغو اوچون حتی بایرام آخشاملاریندا دا پای آلماغا اونو آتیردی. سون زامانلاردا گئییملر دییشیلدییی اوچون آرتیق بئلینه قورشاق باغلایان یوخدور. اونا گؤره قورشاق یئرینه دسمال آتیلیر و قورشاق‌آتدی یئرینه ده بعضاً دسمال‌آتدی سؤزو ایشله‌نیر. چرشنبه آخشامی اوشاقلار، یئنی‌یئتمه‌لر، گنجلر و بیر سؤزله ایسته‌ینلر، قورشاق(دسمال)ینی گؤتوروب اورَگینده توتدوغو ائوه قورشاق آتماغا گئدیر. قاپینی آچیب اؤزونو گؤسترمه‌دن قورشاغی ائوه آتیر. ائو ییه‌سی، گوجو چاتدیغی قدر قورشاغا بیر آز پای باغلاییب قاپینی آچیب اونو چؤله قویور و قورشاق ییه‌سی اؤزونو گؤسترمه‌دن قورشاغینی گؤتوروب گئدیر. دامین اوستونده باجا اولاردی گؤرردین قورشاق آتماغا گلن، قورشاغی ایپله ائوه ساللادی. بو ایشه گؤره قورشاق آتماغا بعضی یئرلر ده شال ساللاما دا دئییرلر. بعضاً بیر قیزی سئون بیر اوغلان، قیزی آلماق فیكری ایله قیز ائوینه قورشاق آتماغا گئدیردی. بئله‌لیكله اوغلان تانینمیش شال-دسمال، پاپاق یا باشقا بیر پارچا گتیریب قیز ائوینه آتیردی. قیزی اونونلا ائولندیرمَگه كؤنول وئرسه‌یدیلر اونون شالینی ساخلاییردیلار، یا شالی‌نین- دسمالی‌نین دویونونو آچیب بیر آز پای باغلاییب وئریردیلر. قیزی وئرمگه كؤنول وئرمه‌سه‌یدیلر، پاپاغی قایتارار، دسمالین/شالین/قورشاغین، دویونونو آچمادان بیر آز پای باغلاییب گئری وئرردیلر. شهریار دئییر:
بایرام ایدی گئجه قوشو اوخوردو
آداغلی قیز بَی جورابین توخوردو
هر كس شالین بیر باجادان سوخوردو
آی نه گؤزل قایدادی شال ساللاماق
بَی شالینا بایراملیغین باغلاماق
***
شال ایسته‌دیم من ده ائوده آغلادیم
بیر شال آلیب تئز بئلیمه باغلادیم
قولام‌گیله قاشدیم شالی ساللادیم
فاطما‌خالا منه جوراب باغلادی
خان‌ننه‌می یادا سالیب آغلادی
-اوزوك‌آتدی: قیز-گلینلر و آنا-باجیلار، چرشنبه آخشامی بیر ائوه توپلاشیرلار. بیر جام سو قویوب اوستونه بیر آغ یایلیق اؤرتورلر. اورا ییغیلانلار، نیّت ائدیب و اوزوكلرین چیخاریب جامین ایچینه آتیرلار. جامین باشیندا بیر آغ‌بیرچك آنا (حؤرمتلی شخص) اوتورور. آغ‌بیرچك آنا، اَلینی شالین آلتیندان جامین ایچینه سالیر و اوندا اولان اوزوكلری قاریشدیریر. بونونلا یاناشی اوردا اولان آغ‌بیرچك آنالاردان بیری یا باشقاسی اونلارین اجازه‌سی ایله بیر ماهنی اوخویور. ماهنی قوتاران كیمی آغ بیرچك آنا اَلینه گلن اوزوگو جامدان چیخاریر. اوزوك كیمین اولسا اوخونان ماهنی اونون اولور و او ماهنی‌نین یورومو او شخصین نیّتی‌نین یئرینه یئتیب-یئتمه‌مه‌‌سینی گؤستریر. چیخان اوزوگون ییه‌سی ایسترسه، آیریدان نیّت ائدیب سووا آتا بیلر. اویون ساعاتلارلا بئله سورور. یادیمدادیر كندده اولان چاغ اوزوك‌آتدی اویناییردیلار، منده باخیردیم. بیر قیزین شانسینا بئله بیر ماهنی چیخدی:
تندیرده كوت وار
قاپیدا ایت وار
شَهَره گئتمه
باشیندا بیت وار.
تعجّوبله سوروشدولار نه نیّت ائله‌میشدین؟ دئدی: نیّت ائله میشدیم گؤروم شهره كؤچه‌جه‌ییك. اوزوك‌آتدیدا اوخونان ماهنیلاردان بیرنئچه نمونه:
آتون سارو دونون سارو
سورَی خوراسانا سارو
سن بی یاغیش من بی دولو
یاغای خوراسانا سارو
***
چلمبیر چای ایچینده
آت اوخی یای ایچینده
مطلبون حاصیل اولسون
بو گلن آی ایچینده
***
چلمبیر* چایی نئینئی
آت اوخی یایی نئینئی
مطلبون حاصیل اولسون
بو گلن آیی نئینئی
***
گولزارام اوللام دَلی
دادمیزا یئتسون علی
اؤزگییه دئمَم بلی
سن گئد اوغلان من سنونم
***
آغ چادرامی یودوم چای‌ده
قیزیل گوللر آچان آیده
گلمه‌لوسن گل بو آیده
دونیا مالیننن نه فایده
***
چرشنبه عزیز گون ساییلدیغینا گؤره اونون آخشامی‌نین دا چوخ قوتسال اولدوغونا اینانیلیر. دئییرلر او گئجه بیر آن اولور كی، آغاجلار باشینی یئره قویور و آخار سولار دایانیر، كیم بو آنی اؤز گؤزو ایله گؤرسه، هر دیلَگی (آرزو، ایستك) اولسا گئرچكلشر. بو آخشام سانكی آغاجلار ائشیدیر. اونا گؤره بار وئرمه‌ین آغاجلاری بو آخشام قورخودورلار. بئله‌كی؛ ایكی شخص بیری بالتا گؤتوروب آغاجی كسمك ایستركیمی قالدیریب آغاجا ووراندا او بیری شخص دئییر؛ دایان نه ایش گؤرورسن؟ بالتاچی دئییر؛ بو آغاج بار وئرمیر كسمك ایسته‌ییرم. او دئییر؛ كسمه بار وئرر. بو قورخونو یاشایان آغاجین بار وئره‌جگینه اینانیلیر. بو آخشام هئچ كیمین اوجاغی بوش كئچمز. هامی‌نین اَن گؤزل یئمگی بو آخشام آسیلار(اوجاق اوستونه قویولار). بوتون ائولرین چیراغی یانار. حتی بوش ائولرده ده اولابیله‌جك قدر بیر ایشیق یاندیریب قویارلار. بو گون بایرام سوفره‌سی دؤشه‌نر. یئددی بركتلردن بو سوفره‌یه دوزولر؛ قرآن- چؤرك- گؤیرتی- بالیق- گؤزگو- بیشمیش یومورتا و ...
- یئددی تره: سون چرشنبه آخشامی اؤروشدن یئددی تور تره (جینجیلیق، قوشپپه‌گی، گیجیركان، خاشخاش، همه‌كوجو، یارپیز، تورشنگی، قوزو‌قولاغی) توپلاییب، آریدیب چرشنبه سیرفاسیندا بیر قابا قویارمیشلار. دئمه‌لی گؤیرتی بركتی‌نین اؤزوندن یئددیسینی بیر قابا قویورموشلار. و بو بیر قاب اؤزو او بیری یئددی بركتلردن بیری ساییلیرمیش. تك گونو و چرشنبه گونو ائوه تؤكولن زیر- زیبیل سوپورولوب آتیلمیردی. بو ایكی گونو ائو سوپورولوب بیر دیبه توپالانیردی. بو ایكی گونده زیبیل و اوجاغین كولو چؤله آتیلسایدی، ائوین بركتی چكیلردی.
-سو اوستوندن آتیلماق: چرشنبه آخشامی یاتیب ائرته‌دن هامی دوروب سو اوستوندن آتیلماقدان اؤتورو یاخیندا اولان چای-چئشمه‌یه دوغرو گئدیرلر. سو اوستوندن یئددی دؤنه اویان- بویانا آتیلیب دئییرلر:آغیرلیغیم-بیغیرلیغیم، بوردا قالاسان، یئددی داش چئویریب دئییرلر دیش‌آغریم- باش‌آغریم بو داشلارین آلتیندا قالسین. یئددی چؤپ كؤهنه ایلین قادا-بالا و پیسلیكلری آدیندان سووا آتیرلار. و یئددی گؤیرتی یئنی ایلین بركتی آدیندان سو قیراغیندان دریب ائوه گتیریرلر. دئمه‌لی‌ییك بو ساییلار یئر وار گؤزله‌نیلیر یئرده وار گؤزله‌نیلمیر. بئله بیر گونده ائوینده یئر خسته‌سی اولان، خسته‌سینی، قوجا شخصی اولان قوجاسینی، كوك تویوغو اولان، تویوغونو، مال-داواری سو اوستوندن آتداندیرماغا گتیریردیلر. بو گون چرشنبه سویوندا بوتون ایلی ساغلام قالما اینانجی ایله یویوناندا اولوردو. سونوندا قابلاردا قالان كؤهنه ایلین سویونو داغیدیب، چرشنبه سویوندان گؤتوروب ائوه گتیریردیلر.
سون اولاراق بیر سؤزو بئله دئییم؛ من بایراملا ایلگیلی “نوروز” آدینی بؤیویوب كیتاب اوخودوقدان سونرا گؤرموشم. موغانین بیر بوجاغی اولان یاشادیغیم یئرده بو بؤیوك بایرام «ایل بایرامی» آدی ایله تانینیر. چرشنبه آخشامینا «كؤهنه ایلین بایرامی» و یئنی ایلین بیرینجی گونونه «تزه ایلین بایرامی» دئییلیر. ایندی (سیزده به در)ده گزمَگه چیخیلسا، یاخین كئچمیشده بورالاردا یئنی ایلین بیرینجی گونو، هامی اؤز گؤزل-گؤیچك یئمك-ایچمكلرینی توپلاییب عایله عوضولری ایله بیرلیكده «سئیره» چیخیردیلار. گؤزللیك و سئوینج دئیَنده، او چاغین سئوینجینی سئیره چیخمانین جوشقوسو و آنامین جیبلریمه تؤكدویو مامپاز شیرنی‌سی‌نین لذّتی ایله آنیمساییرام.
*چلمبیر بیر تور بیتگیدیر، شویوده اوخشاییر. چای قیراغیندا بیتیر و یئمه‌لی اولور.
قایناق:
سون یازیلار
