گرمی نیوز

مطلبی از وبلاگ تاریخ آذربایجان بمناسبت یكصدمین سالگرد درگذشت ستارخان سردار ملی

مفاخر تقویت كنندة هویت هستند. هر چقدر افراد یك ملت و بویژه جوانان كه در تكاپوی هویت طلبی و هویت جویی هستند، مفاخر خود را بشناسند، بیشتر با ریشه های تاریخی خود پیوند یافته و بیشتر به آرامش روانی حاصل از این احساس دست می یابند. بدین جهت نیز مفاخر و قهرمانان یك ملت، جزء سرمایه هایی هستند كه می بایست در طول تاریخ مانند یك گنجینه حفظ شده و به دست نسلهای بعدی سپرده شود. 

آنچه با مطالعة گذرا بر مفاخر ملل مختلف بدست می آید این است كه ستم ستیزی و آزادیخواهی یك وجه مشترك و گسترده در میان این افراد را تشكیل می دهند. اشخاصی چون بابی ساندز، جمیله بوپاشا، پاتریس لومومبا، امیلیانو زاپاتا، مهاتما گاندی و ... از آن روی مورد احترام مردم جهان هستند كه در راه آرمانهای مشترك بشری كوشیدند و گاه جان خود را از دست دادند.

ستارخان نیز از خطه ای برخاسته است كه تاریخی طولانی از مبارزات مردم بر علیه ظلم و ستم دارد. چون بر این دفتر قطور نظر می افكنیم نامهای درخشانی چون بابك خرمدین، كوراوغلو، قاچاق نبی، شیخ محمد خیابانی، زینب پاشا و ... را می بینیم كه هر كدام بیتی بر این غزل پرشور مردانگی و غیرت افزوده اند. بررسی حدیث قهرمانیهای ستارخان،  بدون در نظر گرفتن این پیشینة تاریخی و نظری، راه به جایی نخواهد برد.

نكته دیگر كه در بررسی نقش و تأثیر ستارخان باید به آن توجه كرد این است كه ستارخان دارای دو وجه شخصیتی است. یك وجه او همانگونه كه گفته شد بُعد ستم ستیزی و كوشش در راه آرمانهای والای انسانی است. این وجه از شخصیت او می بایست از طریق تكریم و تمجید و معرفی به صورت شایسته عرضه و در سطوح مختلف مانند نامگذاری مكانها، ساخت و نصب یادبود و مجسمه، ساخت فیلم، تألیف كتب مختلف بویژه برای نوجوانان و  دانش آموزان و ... انجام گیرد.

وجه دیگر این است كه بهرحال ستارخان یك شخصیت تاریخی است و مانند هر شخصیت تاریخی دیگر، محتاج پژوهش علمی است تا ابعاد مختلف زندگانی و تأثیر او روشنتر شود. ممكن است هر شخصیت تاریخی در زندگی شخصی خود، مسائلی داشته باشد كه برجسته كردن آنها و یا سوء استفاده از ابهام آنها، می تواند به نگرش مردم نسبت به مفاخرشان آسیب برساند.

سعید نفیسی در مقدمة كتاب «بابك خرمدین؛ دلاور آذربایجان» می گوید: « مردان بزرگ چه حاجت دارند كه ما از پدر و مادر و خاندانشان باخبر باشیم؟ یگانه چیزی كه ما از ایشان می خواهیم این است كه از كارشان مردم را بیاگاهانیم.» این بدان معنا است كه شخصیتهای تاریخی را باید از جهت تأثیر آنها بر روند كلی تاریخ یك كشور بررسی كرد.

اگر بخواهیم نقش ستارخان را در روند حوادث تاریخی بررسی كنیم، باید به این نكته بپردازیم كه در جریان انقلاب مشروطه دو دسته افراد تأثیرگذار بودند. گروهی مانند عبدالرحیم طالبوف و زین العابدین مراغه ای از جهت فكری و نظری، زمینه های انقلاب را آماده كرده و پایه های عقیدتی آن را ریختند. به عبارتی اینان كاری را كردند كه از قلمها انتظار می رفت امّا روند حوادث نشان داد كه استفاده از سلاح ضرورت دارد.

در اینجا بود كه اشخاصی بیشتر از تودة مردم پای به میدان گذاشته و با اینكه بسیاری از آنها حتی سواد نداشته و با افكار روشنفكری نیز آشنا نبودند، چنان در راه آرمانهای انقلاب مانند آزادی جنگیدند كه گویا سالها آموزش دیده بودند. در اینجا افرادی از مردم كوچه و بازار مانند ستارخان دلّال اسب و یا باقرخان سنگتراش هستند كه خانه و خانواده را گذاشته و همة حیات خود را در قمار آزادی می گذارند.

آنچه كه در مورد ستارخان حائز اهمیت است، نقش بی بدیل او در تغییر شرایط تاریخی است. این شخص با دلاوری و جسارت بی مانندش، هسته ای از پایداری تشكیل داد كه روند حوادث را تغییر داد. اگر مقاومت و پایمردی ستارخان و همرزمانش نبود آینده ای تاریك برای انقلاب نوپای مشروطه متصور بود. او همة محاسبات را برهم زد و ضربه ای مرگبار بر پیكر جبهة ارتجاع و استبداد وارد نمود. این ارزش واقعی كار اوست.

بهمین دلیل او مورد غضب دو گروه مهم در داخل و خارج ایران قرار گرفت. یكی رسانه های و مطبوعات روسیة تزاری و دیگری محافل درباری و استبدادی قاجار. مهمترین اتهامی كه در آن زمان از طرف این زخم خوردگان، مطرح می شد و در زمان حاضر نیز از طرف برخی افراد ناآگاه و مغرض تكرار می شود، اتهام تجزیه طلبی است. روشن است كه این اتهام برای بدنام كردن ستارخان مطرح شده است چرا كه هیچ قول و فعلی از ستارخان سراغ نداریم كه نشانة صحت این ادعا باشد.

سخن آخر اینكه نگاهی به وضعیت معرفی ستارخان و برخورد برخی محافل محلی و كشوری با این شخصیت و یادگارهای ایشان از جمله منزل مسكونی و حتی مزار آن بزرگوار، بیانگر یك نكتة تلخ است. هیچ ملتی در جهان با مفاخر خود، چنین بی مهری نمی كند.                                                                                  _{بقلم پرویز شاهمرسی}