گرمی نیوز

قوردلا باغلی موغاندا اولان آتا‌لار سؤزلری و دئییملر:

قورد كئچی‌نون نه‌یین یئییب (یعنی هئچ بیر ایش اولماییب).

قورد كیمی نه گؤز-گؤزه دایه‌نیب‌سوز.

قورد دومان‌‌نیغی سئور.

قورد یوواسی سوموی‌‌سوز اولماز.

آج قورد كیمی نه داراشیبسن.

قوردنان قیامته قالماق.

قویونی قوردا تاپشورمگ.

سؤوونن قوردون آغزی آچیلمز.

قوردی قوزییه یوللادی‌لر، آغلادی دئدی اینانمییَم.

ایل‌لر بویو خالقی اَیلن‌دیرن و آرا-سیرا اَیلندیردیگی اینسان‌لارا یاشامین چئشیدلی یؤنتم‌لرینی اؤیره‌دن و بعضاً گیزلی و اوستو اؤرتولو مئساژ بوراخان "اویون‌لار" اونودولماقدا اولسادا، آزدان- چوخ‌دان ایندی ده اوینانیلیر.

بو اویون‌لارین بیر سیراسی صرف ایلنجه اوچون اولور آما بیر سیراسیندا گیزلی قالمیش اجتماعی ایداره یؤنتم‌لری دقتی چكیر، بیر سیراسی اویونو اوینایان اینسان‌لاری فیزیكی و ذهنی باخیم‌دان برك‌دن-بوش‌دان چیخارا‌راق حقیقی یاشام اوچون گلیشدیریر.

اویون‌لاردا بیر خالقین حیات یولونو، كیم‌لیگینی، دونیا گؤروشونو و.س. گؤرمك اولار. بیر سؤزله دئسك اویون‌لار بیر قاب اولا‌راق بیر میللتین كولتورونو داشیماقدا‌دیرلار.

سؤزسوز كی،  "اویون" اجتماعی و توپلومسال یاشامین محصولودور. دئمك اولار  كی، ایندی بیزه گلیب چاتمیش فولكلور و مادی-معنوی مدنیتین محصول‌لاری كیمی، اویون‌لاردا صرف ایندیكی هدف اوچون یارانمامیش‌دیر. ایلكین بشرین الی ایله یارانان ساخسی قاب-قاجاق‌لار ایندی اینجه‌صنعت ساحه‌سینده ال ایشلری آدلانسا دا او چاغ‌لارین آنجاق گونده‌لیك احتیاج‌لارینی اؤده‌ییردی، اما ایندی اونلارا بیر اینجه‌صنعت محصولو كیمی باخیلیر. اویونا گؤره ده بئله دوشونمك اولار، اسكی چاغ‌لاردا چئشیدلی آیین و اینانج حركت‌لری اولا‌راق اویغولانان بو اویون‌لار ایندی بیزده صرف ایلنجه اوچون ایشلنه ده بیلر.

آزربایجانین آیری بؤلگه‌لری كیمی، تاپماجا‌لار موغانین شیفاهی خالق ادبیاتی‌نین بیر پارچاسی ساییلیر. پاییزین اوزون گئجه‌لرینده، قوجا بابانین ناغیل‌لاری بیتیب، حیات باغچاسی‌نین نازلی و سئویم‌لی گول‌لری قوجا آنانین نازلاما و لایلاسی ایله یوخویا گئدن چاغ‌لار، قیشین سویوق گئجه‌لرینده، سازاغین اؤز ایسته‌دیگی غملی هاوا‌لارینی چالان چاغ‌لار، آتا بابا‌لاریمیزین حئكمت‌لی و درین آنلام‌لی سؤزلری ایله یاناشی تاپماجا‌لار دا دئییلیر؛

-حاجی‌لر حاجه گئدر، عهد ائلر گئجه گئدر، بی یومورتدانون ایچینده، اللی‌مین جوجه گئدر.

-گلئی‌دیم بَت‌دن، های ویردی كت‌دن، اوووردی سوموی‌دن، ساققا‌لی اَت‌دن.

-دایه‌نیب‌دو دایاغ‌سیز، بویه‌نیب‌دو بویاغ‌سیز.

آلاچیق: كؤچری عایله‌‌لرین اؤزلری ایله داشیدیغی اؤزل فورماسی اولان ائولرینه آلاچیق دئییلیر. كؤچری‌لر سورك‌لی داشیندیق‌لاری اوچون تئز-تئز سؤكوب-قورا بیلدیك‌لری بیر ائوه احتیاج‌لاری وار. آلاچیق دا تام بو ایش اوچون یاراییر.

اوبا: كؤچری‌لرین بیرگه تیكلیشدیگی یئره اوبا دئییلیر.

ائو: اینسانین دایمی یاشاییش اوچون تیكدیگی یئرینه ائو دئییلیر. كندلرده تیكیلن ائولرین تورلو فورما‌لاری اولسادا گئنل‌لیكله ایكی گؤز بیر دهلیز فورماسیندا اولور. سون زامان‌لاردا آلت-اوست تیكیلیر، آلتی تووله اوستو ائو اولور. ائوه دام دا دئییلیر.

گئجه‌لر گؤیه باخاركن، آرادا بیر اولدوزون آخماسینی گؤرورسن.

بیزلرده بئله بیر اینانج وار: "هركیمین گؤیده بیر اولدوزو وار. گؤیده آخان هر اولدوز بیری‌نین عؤمورونون قوتاریب، اؤلمه‌سین‌دن خبر وئریر." آتالاریمیز اولدوزلارا حیاتیمیزدا قویدوغو تأثیر و قازاندیغی اهمیته گؤره آد قویموشلار؛

ناخیر اولدوزو، كاروان قیران، ایشیق‌لی اولدوز، دان اولدوز، اولگار

اولگار (اولكر) اولدوزو خالق آراسیندا تانینمیش بیر اولدوزدور. آلتی اولدوز اولور، اوچو بیر یانا و او بیری اوچو ده بیر یانا. گئجه چاغی گون چیخان‌دان چیخیب گئجه یاریدا گون باتاندا باتیر.

یاشلی‌لاریمیزین دئدیگینه گؤره آخشام‌لار بوتون یولا چیخما‌لاری و اوتوروب-دورما‌لاری اولدوزلارین دورومویلا دوزن‌لنیردی(تنظیم‌لنیردی).

آرقو، بللی بیر قسمین، گئنل‌لیكله ده بللی بیر ایش(شغل)‌دن اولان كیشی‌لرین اؤز آرا‌لاریندا یارادیب دانیشدیق‌لاری، بو سبب‌له اورتاق دیلی دانیشان باشقا اینسان‌لارین آنلایابیلمه‌دیگی اؤزل دیله آرقو (آلمانجا: Argot ، gaunesprache ؛ فرانسیزجا: argot ؛ اینگیلیسجه: slang) آدی وئریلیر.

قورولوش باخیمین‌دان ایچین‌دن چیخدیغی اورتاق دیل‌دن فرق‌لی اولمایان آرقو دا، هر دیل كیمی، آردیجیل اولا‌راق دییشیر، گلیشیر. كیمی كلمه‌‌لری اؤلور، اجتماعی گلیشمه‌لره گؤره یئنی كلمه‌‌لر قازانیر.

دیلیمیزده اولان قوشا كلمه‌‌لر دستوری باخیم‌دان مركّب كلمه‌‌لر سیراسیندا اولور. بو كلمه‌‌لرین چوخونا قاریشان كلمه‌نین بللی آنلامی وار، آنلام‌سیز دئییل. اما اونلارین چوخ‌لارینی آیری‌دا، گونده‌لیك دانیشیغیمیزدا ایشلتمیریك.  مثال اوچون: بعضی یئرلرده بیری‌نین آغلی جایاندا دئییرلر «گؤره‌سن كیم دعا-پیتیگ ائله‌ییب دا!» دعانین نه اولدوغونو دئین‌لر هامی‌سی بیلیر. اما اونونلا ایشله‌نن «پیتیك: یازی-كیتاب»ی یا هئچ بیلن اولمور یا چوخ آز اولور. بئله-بئله چیلخا و كؤكن‌لی توركجه كلمه‌‌لریمیزی بو قوشا كلمه‌‌لردن تاپیب گونده ایشلتدیگیمیز گلمه كلمه‌‌لرین یئرینه سالا بیله‌ریك.

*آج-سوسوز

*آج-یالاواج

*آچوغ-ساچوغ

*آد-سان

*آددو-ساننو

*آف-كوف

*آغ-آشكارا

*آغاج-اوغاج

نیت داشی

گئرمی‌نین گونئیینده تولون كندین‌دن آشاغا آرمار مشدلییه قالمیش چایین ایچینده قایانین دؤشونده ال ایله قازیلمیش كیمی گؤرونن بیر بالاجا كؤهول وار. ائل آراسیندا بورایا "نیت داشی" دئییلیر.

نیت ائدن كیمسه اوره‌گینده توتدوغوغو نیّت‌ین یئرینه یئتیب-یئتمه‌مه‌سینه گؤره بیر داش گؤتوروب كؤهوله دوغرو آتیر. آتدیغی داش كؤهوله دوشوب قالارسا نیّتی یئرینه یئته‌جك، یوخسا اولمییا‌جاق.

اؤز زامانیندا بو داشا و بو ایشه اینانان‌لار چوخ اولوب. ایندی ده اینانان‌لار واردیر. بو داشین بیری ده اَهرین "كنج اووا" كندینده واردیر.

دده‌قورقود كیتابیندا، دیرسه‌خان قوللوق‌چوسونون حیله‌سی ایله اوغلو بوغاج‌خانی اوخلا ووروب ییخاندا، "اوغلان آندا ییقیلدیقدا، بوز آتلو خیزیر اوغلانا حاضر اولدی. اوچ قاتلا یاراسین الیله سیغادی، - سانا بو یارا‌دان قورقما اوغلان، اؤلوم یوق‌دیر. تاغ چیچگی، آنا سودی ایله سنین یارانا ملهم‌دیر، - دئدی، غاییب اولدی."(1.س.39) بو ملهمه میفیك باخیشلا باخیلسا بئله، توركه‌داوانین ان اسكی چاغ‌لاردان بیزیم میللتین آراسیندا وار اولدوغونون ثبوتودور.

تجروبه یولو ایله طبیعتین هر سیررینی آچماغا چالیشان آتا-بابالاریمیز، اینسانا عارض اولان دردلرین ده درمانینی ائله طبیعت‌ده آرامیشدیر. اونلارین اؤیرندییی درمان‌لار و ملهم‌لر یئنی طبابت گلینجه‌یه قدر گوجلو صورت ده ایشلنیردی. اونا باخمایاراق سون زامان‌لار صونعی داوالارین عارضه‌لریندن یاخا قورتارماق ایسته‌ین اینسانلار یئنی‌دن توركه‌داوا یا "طب سنتی"یه قاییتمیش‌لار.

گئرمی اطرافیندا اولان بیر نئچه توركه‌داوانی نمونه اولاراق گتیریریك؛

ایت قاپماق: بیرینی ایت قاپاندا ایت یییه‌سیندن چئینه‌مه آلیرلار، و اونو یارانین اوستونه باغلاییرلار. (چئینمه: ساری یاغلا تندیر چؤره‌یینی ایت یییه‌سی چئینه‌ییب وئریر.) بیر گون‌دن سونرا اونو گؤتوروب اونون یئرینه قیر یا قیر-ساققیز قویوب باغلاییرلار. یارا یاخشی‌لاشینجا او صورت‌ده قالیر. قیر یارانین چیرك(ایرین)ین چكیب چؤله وئریر. یارا یاخشی‌لاشاندا قیر دا قوپوب دوشور.

باش آغرینی گؤتورمك: گؤبك گؤتورمه كیمی..